И повторно почнаа да живеат молчејќи, далечни и блиски еден на друг.
Еднаш среде неделата, во еден празничен ден, Павел, излегувајќи од дома, и’ рече на мајка си:
— В сабота ќе ми дојдат гости од градот.
— Од градот? — повтори мајка му и одеднаш залипка.
— Но, зошто, мајко? — незадоволно извика Павел.
Бришејќи го лицето со скутникот, таа, воздивнувајќи, тивко му одговори:
— Не знам, — така ...
— Се плашиш?
— Се плашам! — призна таа.
Тој се наведна кон нејзиното лице и налутено — точно како и татко му — проговори:
— Та само од страв пропаѓаме сите ние! А тие што ни заповедаат — го користат нашиот страв и уште повеќе не заплашуваат.
Мајка му тажно помоли:
— Не лути се! Како да не се плашам? Целиот живот сум го минала во страв — целата душа ми е зарасната во страв!
Потивко и помеко тој и’ рече:
— Прости ми, — но поинаку не можам!
И излезе.
Три дена и’ трепереше срцето, сопирајќи се секогаш кога ќе и’ текнеше дека дома ќе и’ дојдат, туѓи, страшни луѓе. Тие се оние што на нејзиниот син му го покажаа патот по кој сега оди.
Во саботата вечерта Павел дојде од фабриката, се изми, се преоблече и повторно одејќи некаде, не гледајќи кон мајка си, рече:
— Ако дојдат — речи им дека веднаш ќе се вратам. И ти се молам, не плаши се ...
Таа премалено се спушти на столот. Син и’ намуртено ја погледна и и предложи:
— И можеби, ти сакаш ... да излезеш некаде?
Тоа ја навреди. Одречно вртејќи ја главата, рече:
— Не. Зошто?
Беше крајот на ноември. Преку денот на замрзнатата земја падна сув, ситен снег, и сега се слушаше како крцка под нозете на нејзиниот син. Кон окната од прозорците неподвижно навалуваше густата темнина, непријателски демнејќи нешто. Мајката, потпирајќи се со раката на клупата, седеше и погледнувајќи кон вратата, очекуваше ...
И’ се чинеше дека од сите страни низ мракот кон нивната куќа внимателно се прикрадуваат наведнати, необично облечени, но добри луѓе. Ете, некој веќе оди околу куќата и алка со рацете по ѕидот.
Се чу нечие свиркање. Тоа се извиваше во тишината како танок шупур, тажен и мелодичен, замислено скитајќи по густата темнина како да бара нешто, и сè повеќе се приближуваше. И одеднаш се изгуби под прозорецот како да се зарило во дрвото на ѕидот.
А во ходникот зачекорија нечии нозе, мајката треперејќи стана, напнато поткревајќи ги веѓите.
Вратата се отвори. Прво се покажа глава, во голема, влакнеста капа, потоа, наведнувајќи се, полека влезе долго тело, се исправи, полека ја крена десната рака и силно воздивнувајќи, со крупен глас, од длабочината на градите, рече:
— Добро вечер!
Мајката молчешкум се поклони.
— А Павел не е дома?
Човекот полека го соблече кусиот кожув, ја поткрена едната нога и со капата го истресе снегот од скорните, потоа истото го стори и со другата нога, ја фрли капата во аголот и, клатејќи се на долгите нозе, тргна низ одајата. Се приближи кон масата, ја загледа како да сака да ја провери нејзината издржливост, најпосле седна, ја покри устата со раката и се проѕевна. Главата му беше правилно тркалезна и мазно острижена, образите избричени, а мустаќите долги, пуштени. Откако внимателно ја прегледа одајата со крупните, овргалени, сиви очи, ги прекрсти нозете една преку друга и, нишајќи се на столот, ја праша:
— Куќичкава ваша ли е или ја држите со кирија?
Мајката, седејќи спроти него, одговори:
— Со кирија.
— Неугледна куќарка! — забележа тој.
— Паша наскоро ќе дојде, почекајте го! — тивко го помоли мајката.
— Да, јас веќе го чекам! — мирно одговори долгавиот.
Неговиот мир, мекиот глас и простотата на лицето ја охрабрија мајката. Ја гледаше отворено, пријателски, во длабочината на неговите светли очи играше весела искра, а во целата фигура, недоделкана, подгрбавена, со долги нозе, имаше нешто занимливо и нешто што привлечуваше кон него. Беше облечен во сина кошула и црни панталони воврени во скорните. Сакаше да го праша: кој е, од каде е, дали одамна и го познава синот, но одеднаш тој целиот се заниша и ја праша:
— Кој ви го скршил челото, мајче?
Праша милозливо, со јасна насмевка во очите, но жената тоа прашање ја налути. Таа ги собра усните, помолче и студено и учтиво му одврати:
— А вам, пријателе, што ви е грижа?
— Та не лутете се, зошто пак! Прашав поради тоа што на мојата маштеа исто така и’ е скршена главата, сосем така како и вашата. Нејзе, велам, главата и’ ја скрши љубовникот, чевлар, со калап! Беше перачка, а тој чевлар. Откако веќе ме прифатила мене како син, него, пијаница, го нашла некаде, за своја голема несреќа. Ја тепаше, ви велам! Мене само од страв кожата ми пукаше ...
Мајката, се почувствува разоружена од неговата отвореност. И’ се чинеше дека Павел можеби и ќе се лути за нејзиниот нељубезен одговор на овој чуден човек. Со покајничка насмевка, таа му се обрна:
— Не се налутив, но сосем изненадно... ме прашавте. Со тоа ме надари мојот маж... господ да му ја прости душата! Да не сте Татарин?
Човекот затупка со нозете и толку силно се засмеа, што ушите речиси му се преместија кон тилот. Потоа сериозно и рече:
— Уште не.
— Говорот како да не ви е руски! — смеејќи се му објасни мајката, оти ја сфати шегата.
— Подобар е од рускиот! — весело потврдувајќи со главата, рече гостинот. — Јас сум Хохол,[Украинец] од градот Канев.
— Одамна ли сте овде?
— В град живеам околу една година... А откако преминав во вашата фабрика, мина веќе еден месец. Овде најдов добри луѓе, — вашиот син и други. Овде ќе поживеам! — зборуваше штипкајќи ги мустаќите.
Тој и’ се допадна и сакајќи со што било да му плати за добрите зборови за нејзиниот син, го праша:
— Можеби ќе испиете еден чај?
— Што, зарем јас сам да се гостам? — одговори тој собирајќи ги рамената. — Кога ќе се соберат сите, почестете нè ...
Со тоа ја потсети на она од што се плашеше.
— Кога барем сите би биле такви! — горешто пожела таа.
Повторно се чуја чекори во ходникот, вратата брзо се отвори — мајката повторно стана. Но, за нејзино големо зачудување, во кујната влезе невисока девојка, со припросто лице како на селанка и со дебели плетенки во светла боја. Тивко праша:
— Да не задоцнив?
— Не! — одговори Хохолот, наѕирајќи од одајата.
— Пешки?
— Се разбира! — Вие сте мајката на Павел Михаилович? Како сте? Јас се викам — Наташа ...
— А по татко — праша мајката.
— Василевна. А вие?
— Пелагија Ниловна.
— Е па, ете — сега сме познаници...
— Да! — рече мајката со лесна воздишка и со насмевка ја посматраше девојката.
Хохолот и’ помогна да се соблече и ја праша:
— Студено ли е?
— Надвор — многу! Ветар ...
Гласот и’ беше сочен, јасен, устата мала, дебелкава, целата беше тркалезна, свежа. Откако се соблече, силно ги истри румените образи со малите, од студот поцрвенети раце и со куси, брзи чекори влезе во одајата, звучно тропајќи по душемето со потпетиците.
— Оди без калоши! — и’ мина низ глава на мајката.
— Да-а — растегна девојката стресувајќи се. — Многу смрзнав ... Уф, и тоа како!
— Е, веднаш ќе ви го стоплам самоварот! — проговори мајката заминувајќи во кујната. — Сега веднаш...
Нејзе од некаде и’ се пристори дека оваа девојка одамна ја познава и дека ја сака со добра сожалувачка мајчинска љубов. Насмевнувајќи се таа го наслушнуваше разговорот во одајата.
— Што сте невесели, Нахотка? — прашуваше девојката.
— Ех, така, — тивко одговори Хохолот. — Оваа вдовиица има добри очи и се мислам: не се ли, можеби, такви и очите на мојата мајка. Јас, знаете, за мајка ми често си мислам ... и сè ми се чини — дека е жива.
— А вие велевте дека умрела?
— Тоа ви велев за маштеата, таа е умрена... А сега зборувам за родената. Сè ми се чини дека е некаде во Киев и дека таму проси. И вотка пие. И пијана полицајците ја бијат по лицето.
— Ах, ти милиот! — си помисли мајката и воздивна.
Наташа зборуваше нешто брзо, огнено и тивко. Повторно се слушна звучниот глас на Хохолот.
— Е, вие сте уште млада, другарке, малку горчина сте изголтале! Да родиш е тешко, да го научиш човекот на добро — уште потешко ...
— Види го ти! — во себеси извикна мајката и почувствува желба на Хохолот да му рече нешто нежно. Но, вратата полека се отвори и влезе Николај Вјесовшчиков, синот на стариот крадец Данил, познат во целото предградие како саможивец. Тој секогаш, мрачно расположен, се држеше настрана од луѓето и поради тоа сите му се потсмеваа. Таа зачудено го праша:
— Што бараш ти, Николај?
Тој го протре со широката дланка сипаничавото лице со подуени образи и, не поздравувајки се, глуво праша:
— Павел дома ли е?
— Не е.
Тој наѕре во одајата, влезе и рече:
— Здраво, другари ...
— Зарем и тој? — непријателски помисли мајката и многу се зачуди кога виде дека Наташа пријателски и радосно му ја подава раката.
Потоа дојдоа уште две млади момчиња, двете беа уште речиси дечиња. Едното од нив мајката го знаеше,— тоа беше внучето на стариот фабрички работник Сизов — Фјодор, со остро лице, високо чело и кадрава коса. Другиот, мазно исчешлан и скромен, и беше непознат, но ни тој не беше страшен. Најпосле, дојде Павел со двајца млади луѓе: двајцата ги знаеше, беа фабрички работници. Синот милозливо и рече:
— Зарем си го ставила и самоварот? Е, ти благодарам!
— Можеби би требало да купиме и вотка? — понуди таа, за да му ја изрази некако својата благодарност за нешто што сè уште не го разбираше.
— Не, тоа не треба? — одговори Павел насмевнувајќи и се љубезно.
Нејзе одеднаш и’ се пристори дека синот нарочно ја зголеми опасноста на собирањето, само и само да се пошегува со неа.
— Тие ли се оние — забранетите луѓе? — тивко го праша.
— Тие се! — одговори Павел, влегувајќи во одајата.
— Ех, ти! — го испрати таа со нежен извик, а во себе најде оправдание: — Уште е дете!