Leon Trotski

Het begin van het einde



Geschreven: 1936
Bron: Nederlandstalige Trotski Bibliotheek 14. Revolutionair-Socialistische Publicaties, Groningen 2008. Door Karel ten Haaf. Facsimile-uitgaven van teksten van Trotski in het Nederlands
Vertaling: onbekend
Deze versie: spelling
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive, mei 2008


Op alle gebieden van het maatschappelijke en politieke leven werd de bureaucratie tot een instrument van de verzwakking en vernedering van het land. Bovenal op economisch terrein. De naar rechts en links gerichte beschuldigingen van sabotage hebben het administratieve apparaat vernietigd. Elke objectieve opvatting wordt tot een persoonlijk misdrijf en elk persoonlijk misdrijf wordt zo nodig als sabotage beschouwd. Elke bedrijfstak en elk district heeft zijn doodgeschoten Pjatakov. De planingenieurs, de directeuren van trusts en fabrieken, de voormannen zijn dodelijk geschrokken. Niemand wil om iets ter wereld verantwoordelijkheid dragen. Elkeen heeft angst initiatief te tonen, doch tezelfdertijd kan men wegens tekort aan initiatief tegen de muur gezet worden. Het hoog opvoeren van de despotie leidt tot anarchie. De Sovjethuishouding heeft een democratisch regime niet minder nodig dan goede ertsen en smeeroliën. Het systeem van Stalin is niets anders dan een algemene sabotage der huishouding.

Nog erger — als dat mogelijk is — staat het met de cultuur. De dictatuur van de leugen onderdrukt het geestelijke leven van 170 miljoen mensen. De laatste processen en de zuivering, die in doel en methoden eerloos is, hebben de overheersing van de laagheid, de spionage en de lafheid ingevoerd. De Sovjetschool schendt het kind niet minder erg dan een katholiek seminarie, waarvan zij zich slechts onderscheidt door minder stabiliteit. Hoeveel geleerden, schrijvers en kunstenaars, die de geringste zelfstandigheid toonden, zijn gearresteerd, verbannen en zelfs doodgeschoten. En op elk terrein heerst de radeloze misdadiger. Hij schrijft aan de wetenschap haar weg voor en dicteert aan de kunst de wetten van haar voortbrenging. Een verstikkende lucht van bederf stijgt uit de Sovjetpers op.

Is er iets meer verwerpelijk dan de onverschilligheid die de bureaucratie aan de dag legt met betrekking tot het internationaal prestige van het land? De vertegenwoordigers der grote bourgeoisie van de wereld en de generale staven van alle landen vormen zich een veel duidelijker beeld van de Moskouse zuivering dan menige misleide arbeidersorganisatie. Hoe kan de houding van kapitalistische waarzeggers tegenover een “socialistisch” regiem zijn, dat zulke avonturen onderneemt? In Berlijn en Tokio weet men in ieder geval, dat de beschuldiging der trotskisten en rode generaals van verraad ten behoeve van het Japanse en Duitse militarisme niets dan zwendel is. Men behoeft zich geen illusies te maken over de moraal van Japan, Duitsland of een andere mogendheid; doch het gaat daarbij niet om een wedloop in de naleving van de tien geboden doch om de beoordeling van de duurzaamheid van het Sovjetregiem. De processen onteren het regiem. De vijanden en eventuele bondgenoten slaan de kracht van het regiem veel lager dan voor de laatste schoonmaak. Deze waardering zal beslissend zijn voor de internationale betrekkingen en tegelijkertijd wijkt de Sovjet-Unie stap voor stap terug voor haar zwakste vijand, Japan. De op de capitulaties volgende verklaringen en redevoeringen kunnen niemand meer misleiden. De Moskouse oligarchie voert innerlijke strijd en is daarom ongeschikt voor oorlog naar buiten. De overgave van de Amoereilanden heeft definitief aan Japan de vrije hand in China gelaten. Zeer waarschijnlijk is, dat Litvinov al vroeger de opdracht had aan de Japanse diplomaten te zeggen: “Doet wat je wilt in China, laat ons slechts met rust, wij zullen ons daarmee niet bemoeien.”

De regerende kliek heeft alles in de steek gelaten behoudens haar eigen machtspositie.

Niet minder noodlottig ziet de diplomatieke arbeid er uit, die de Komintern verrichtte. Nooit zou het aan Engeland of Frankrijk alleen gelukt zijn het revolutionaire Spanje een burgerlijk-contrarevolutionaire regering in de stijl van Negrin te verschaffen.

In haar verraderlijk optreden bevalt deze zogenaamde Communistische Internationale goed aan de diplomaten van Londen en Parijs. De hoofdzorg van Stalin om het vertrouwen van de Engelse en Franse bourgeoisie te winnen, bestaat uit het verhinderen van de Spaanse arbeidersklasse om de weg naar het socialisme te betreden. De hulp aan de Volksfrontregering in Spanje is geboden onder voorwaarde van energieke actie tegen de revolutionairen. En zoals te verwachten was heeft de strijd tegen de arbeiders en boeren in het achterland tot een nederlaag aan het front geleid. Tegenover Franco is de Moskouse kliek even machteloos als tegenover de Mikado. Zoals hij in het binnenland een zondebok voor zijn zonden behoeft, zo is Stalin gedwongen voor de nederlaag in Spanje zijn zondebokken te hebben en zijn heil te zoeken in vernietiging der voorhoede.

De methoden van de leugen en van het maakwerk, in Moskou gefabriekt, worden naar Madrid en Barcelona overgeplant. De leiders van de POUM, aan wie men slechts opportunisme kan verwijten en besluiteloosheid tegen de stalinistische reactie, worden opeens tot “trotskisten” gestempeld en daarmee tot aanhangers van het fascisme gemaakt. De agenten van de GPOe in Spanje “vonden” of schreven zelf brieven in chemische inkt, die naar Moskous model de verbinding tussen revolutionairen en Franco vaststellen. Aan schurken om bloedig handwerk uit te voeren ontbreekt het niet. De gewezen revolutionair Antonov-Ovseënko, die in 1927 voor zijn oppositionele zonden capituleerde, heeft in zijn dodelijke angst om in 1936 op de beklaagdenbank te zitten, in de Pravda zijn algehele bereidheid te kennen gegeven “met zijn eigen handen trotskisten te wurgen”. Dit individu werd onverwijld in de functie van “consul” naar Barcelona gezonden met de aanwijzing wie gewurgd moest worden. De arrestatie van Nin op leugenachtige beschuldigingen, zijn ontvoering uit de gevangenis en de op hem gepleegde sluipmoord is het werk van Antonov Ovseënko, al komt het initiatief niet van hem. Zulk soort “verantwoordelijke arbeid” wordt slechts op directe aanwijzing van de “generale secretaris” geleverd.

Het maakwerk in Europa heeft Stalin niet alleen nodig om de aandacht af te leiden van zijn door en door reactionaire politiek, maar ook ter ondersteuning van zijn grof maakwerk in Moskou. Het geschonden lijk van Nin moet het bewijs leveren ... van de tocht per vliegtuig van Pjatakov naar Moskou, Het beperkt zich niet tot Spanje. De voorbereidingen zijn reeds lang in andere landen getroffen. In Tsjecho-Slowakije is de Duitse emigrant Anton Gryllewitz gearresteerd, de oude en eerlijke revolutionair, ervan beschuldigd verbindingen met de Gestapo te hebben. De acte van beschuldiging, die zonder twijfel door de GPOe gefabriekt werd, werd kant en klaar aan de Tsjechische politie geleverd. Hele en halve trotskisten worden allereerst vervolgd in landen, die het ongeluk hadden afhankelijk van Moskou te worden. Doch dat is slechts het begin. Door gehuurde en voor alles te krijgen individuen der Komintern te gebruiken bij de bestaande internationale moeilijkheden en door het groeien van zijn goudvoorraad hoopt Stalin die methoden in een reeks andere Europese landen te kunnen doorvoeren. De reactie heeft er nergens wat op tegen revolutionairen te vernietigen, vooral wanneer de leugen en de sluipmoord door een buitenlandse “revolutionaire” macht in toepassing gebracht worden met behulp van binnenlandse “vrienden”, die door die buitenlandse macht betaald worden.

Het stalinisme is tot een gesel voor de Sovjet-Unie en schande voor de arbeidersbeweging der gehele wereld geworden. Zijn machtig apparaat exploiteert de dynamiek van de grote revolutie, haar traditie en heldhaftigheid. Uit de scheppende rol, de revolutionaire kracht van een zekere periode, maakte Stalin, de beperkte empiricus, de theorie van de almachtige macht in het algemeen. Zonder het te bemerken maakte hij de revolutionaire kracht der arbeiders tegen de uitbuiting tot de contrarevolutionaire kracht tegen de arbeiders. En zo werd onder de oude naam en in oude vorm het werk tot liquidatie van de Oktoberrevolutie verricht.

Niemand, Hitler daaronder gerekend, heeft aan het socialisme zo dodelijke slagen toegebracht als Stalin. Hitler greep de arbeidersorganisatie van buiten, Stalin van binnen aan. Hitler vernietigde het marxisme, Stalin vernietigt het marxisme niet alleen doch prostitueerde het. Geen enkel beginsel, geen enkele, niet geschonden idee bleef over, De naam van het socialisme en het communisme is sterk gecompromitteerd, sedert niet te controleren gendarmen, die voor communisten doorgaan, aan het socialisme hun gendarmeregime opgedrongen hebben. Afschuwelijke heiligschennis. De GPOe gevangenissen zijn niet het ideaal, waarvoor de arbeidersklasse strijdt. Het socialisme betekent een heel doorzichtige vorm van maatschappij, opgebouwd op de heerschappij van de arbeidersmassa’s. Het regiem van Stalin echter is een complot van de heersende kliek tegen de onderdrukten. Het socialisme betekent ononderbroken groei van de gelijkheid. Stalin heeft een stelsel van afschuwelijke voorrechten ingevoerd. Het socialisme heeft ten doel verreikende bloei van het individu, waar en wanneer werd het menselijke individu zo vernederd als in de USSR? In het socialisme is er geen plaats voor een niet-onzelfzuchtige, oneerlijke verhouding van mens tot mens, het regime van Stalin heeft maatschappelijke en persoonlijke verhoudingen door middel van leugen, baantjeszucht en verraad doordrenkt. Het is niet Stalin, die de historische weg bepaalt. Wij kennen de objectieve oorzaken, die tot de reactie in de USSR geleid hebben. Niet toevallig staat Stalin aan de top van de thermidor. Hij heeft aan de gulzige eetlust van de nieuwe kaste zijn juiste karakter gegeven. Hij draagt niet de verantwoordelijkheid voor de geschiedenis maar draagt de verantwoordelijkheid voor zich en zijn rol in de geschiedenis. En de misdaad is zo groot, dat afschuw tot afgrijzen wordt.

In het strengste wetboek der mensheid zal men niet de voldoende straf voor de Moskouse regerende kliek en vooral voor haar chef vinden. Wanneer wij desondanks dikwijls onze stem hebben doen horen tegenover de Sovjetjeugd om haar te waarschuwen tegen individuele terreur, die zo gemakkelijk op Russische bodem groeit, welke met geweld doordrenkt is, dan gebeurde dat om politieke en niet om morele redenen. Daden van wanhoop veranderen niets aan het stelsel, maken de usurpatoren de bloedige afrekening met de tegenstanders slechts gemakkelijker. Ook van gezichtspunt der “wraak” kunnen daden van terreur geen bevrediging schenken. Hoe kan de vernietiging van tien bureaucraten opwegen tegen het aantal door die bureaucratie volvoerde misdaden? De taak bestaat hieruit de misdadigers totaal te ontmaskeren tegenover het geweten der mensheid en het verdwijnen der misdadigers op de mestvaalt der geschiedenis. Met minder kan men niet volstaan.

De Sovjetbureaucratie hoopt als de nazibureaucratie op een duizendjarig rijk. Regimes vallen naar hun mening slechts door onvoldoende vastbeslotenheid om te onderdrukken. Eenvoudig geheim: wanneer men er tijdig in slaagt elke kritische kop af te slaan, dan kan men zijn macht vereeuwigen. Toen in een zekere periode de Sovjetbureaucratie in zekere mate nog progressieve arbeid leverde, namelijk die progressieve arbeid, die in het Westen in haar tijd de bureaucratie van het kapitalisme leverde had Stalin duizelingwekkende successen. Maar deze periode duurde kort. Juist in de tijd, toen Stalin zich definitief overtuigde, dat zijn “methode” de overwinning verzekert, heeft de Sovjetbureaucratie haar zending reeds volbracht en begon zij reeds in de eerste generatie te verworden en toen kwamen de beschuldigingen en de processen, die voor de doorsnee filister uit de klare hemel kwamen.

Heeft Stalin door de bloedige zuivering zijn macht versterkt of verzwakt? De wereldpers antwoordt daarop op twee manieren. De eerste reactie op de Moskouse leugens leverde overal de conclusie op, dat een regiem hetwelk tot zulke middelen moet grijpen, niet kan duren. Maar later heeft de conservatieve pers, wier sympathie voor de Sovjetbureaucratie in de strijd tegen de revolutie steeds aanwezig is, een terugtocht ondernomen. Stalin heeft definitief met een oppositie afgerekend, de GPOe, vernieuwd, te voortvarende generaals geliquideerd en dat alles onder het zwijgen van het volk — dus heeft hij zijn macht versterkt. Op het eerste gezicht schijnen beide oordelen juist doch slechts op het eerste gezicht.

De sociale en politieke betekenis der zuivering is duidelijk. De regerende kliek vernietigt hen, die haar herinneren aan haar revolutionair verleden, aan de beginselen van het socialisme, aan de vrijheid, gelijkheid, broederschap en aan de niet ten uitvoer gebrachte taak der wereldrevolutie. De beestachtige afrekening getuigt van de haat, die de bevoorrechte kaste de revolutionairen toedraagt. In deze zin verenigt de zuivering de heersende kliek en versterkt in zekere mate de positie van Stalin.

Maar deze versterking ziet in werkelijkheid er anders uit. Stalin zelf is toch het product van de revolutie. Zijn omgeving, het zogenaamde politieke bureau, bestaat uit voldoende slaafse maar met het verleden aan het bolsjewisme verbonden mensen. De Sovjetaristocratie, die de stalinistische kliek gebruikt voor de afrekening met de revolutionairen, koestert voor haar zo min sympathie als achting. Zij wil bevrijd worden van alle beperkingen van het bolsjewisme, zelfs van de vorm van bolsjewisme, die Stalin voor zijn kliek nodig heeft. Maar reeds morgen zal Stalin een hinderpaal voor de heersende laag zijn.

Van onmiddellijk groter belang is, dat de zuivering der bureaucratie van onzekere elementen een steeds bredere kloof tussen haar en het volk doet ontstaan. Het is niet overdreven te beweren, dat de atmosfeer van de Sovjetmaatschappij doordrenkt is met haat tegen de leiders. Stalin zal zich steeds meer er van moeten overtuigen, dat het besluit om executies te bewerken op zichzelf geen steun voor het regiem kan worden. De zuiveringen in het leger en de GPOe bewijzen te duidelijk, dat het apparaat van de macht ook slechts bestaat uit levende mensen, die overgeleverd zijn aan de invloeden van hun omgeving. De groeiende haat tegen de bureaucratie en de grote vijandschap van deze bureaucratie tegen Stalin ondermijnen het apparaat van de onderdrukkingsmaatregelen en leveren daarmee de voorwaarde voor de val van het regiem.

De bonapartistische macht groeide uit de tegenstelling tussen de bureaucratie en het volk en ook uit de tegenstelling tussen de revolutionairen en thermidorianen in de bureaucratie zelf. Stalin steunde op de bureaucratie tegen het volk en op de thermidorianen tegen de revolutie. Maar op zekere kritieke ogenblikken was hij gedwongen steun bij revolutionaire elementen te zoeken, en door hun hulp bij het volk tegen de te ongeduldige bevoorrechte kaste. Men kan echter niet steunen op sociale tegenstellingen, die naar de afgrond leiden. Vandaar de gedwongen overgang naar de thermidor door middel van de vernietiging van het overblijfsel van de revolutionaire geest en van de geringste politieke onafhankelijkheid der massa. De bloedige zuivering heeft tijdelijk Stalins macht ondersteund, doch de sociale en politieke mogelijkheden van het bonapartisme vernield.

De tragische zending van Stalin loopt haast ten einde. Hoe meer hij meent dat hij niemand meer nodig heeft, des te dichterbij is de tijd dat niemand hem meer nodig heeft. Als de bureaucratie er in zal slagen de vormen van de eigendom te veranderen en een nieuwe machtige klasse te worden, dan zal zij andere leiders vinden, die niet belast zijn met een revolutionair verleden en intelligenter zijn. En nauwelijks zal Stalin dan een woord van dank oogsten voor de geleverde arbeid. De openlijke contrarevolutie zal met hem afrekenen waarschijnlijk op grond van de beschuldiging van trotskisme. Stalin wordt dan het offer van het maakwerk dat hijzelf schiep. Doch deze afloop staat niet onvoorwaardelijk van tevoren vast. De mensheid staat voor een nieuw tijdperk van oorlogen en revoluties. Niet alleen politieke maar ook sociale regimes zullen als kaartenhuizen ineenstorten. Zeer waarschijnlijk zullen revolutionaire schokken in Azië en Europa de kapitalistische contrarevolutie van Stalins kliek verhinderen en zo haar val onder de slagen der arbeidersmassa voorbereiden. In dit geval zal Stalin nog minder op erkentelijkheid mogen rekenen.

Het geheugen der mensheid is mild, wanneer strenge maatregelen in de dienst van grote historische doeleinden noodzakelijk zijn. Maar de geschiedenis zal geen enkele druppel bloed vergeven, die aan de nieuwe moloch der bevoorrechten geofferd werd. Het edele gevoel vindt zijn hogere bevrediging in de onwankelbare overtuiging, dat 1e geschiedenis afrekenen zal naar de omvang van de misdaden. De revolutie zal alle geheime archiefkasten openen, alle processen herzien, de vertrapten rehabiliteren en monumenten oprichten voor de offers van het geweld en met eeuwige vloek de namen der beulen belasten. Stalin zal van het toneel verdwijnen belast met alle door hem begane misdaden, niet slechts als doodgraver van de revolutie maar ook als de verachtelijkste figuur der geschiedenis van de mensheid.