تيَبينييةكان لةمةأ بةرنامةكةي ثارتي كريَكاراني ئةلمَانيا

 

     كاألَ ماركس

                                                                              

(بةشي يةكةم)          1

                 1-((كار سةرضاوةي طشت سةروةت و رؤشنبيرييةكة و، لةبةر ئةوةي كاري سوودبةخش، تةنها لة ناو وبة رِيَطاي كؤمةلَطةوة دةبيَ، ئةوا هةموو مايةي كار، بةبيَ داشكاندن و بة مافي يةكسانةوة، مولَكي هةموو ئةندامةكاني كؤمةلَطةية))

      بةشي يةكةمي ثةرةطرافةكة:"كار سةرضاوةي طشت سةروةت و رؤشنبيرييةكة".

كار سةرضاوةي هةموو سةروةت نيية. سرووشت سةرضاوةي بةهاي بةكاربردنة(ريَك لةمةوة، سةروةتي ماددي ثيَكديَت!)وةك كار، كة بة خودي خؤي، هيضيتر نيية، جطة لة أوخساري هيَزيَكي سرووشتي، واتة هيَزي كاري مرؤيي. ئةو ديَرِةي سةرةوة، لة هةموو كتيَبةكاني ئةلفوبيَدا دةيبننةوةو درووست نيية، تةنها بةقةت ئةو واتايةية كة كار لةطةل هةبووني ئامرازو كةرةستةكةي طونجاودا، بةأيَوةوة دةضيَ. بةلآم لة بةرنامةيةكي سؤسياليستيدا نابيَ ئةم جؤرة دةربأين و أستة بؤرذوازييانةي تيَدابيَ كة بيَدةنطي دةكةن لةمةأ ئةو مةرجانة كة تةنها بةخؤيان دةتوانن واتايةكي ثيَ ببةخشن. كاري مرؤظ نابيَ بة سةرضاوةي بةها بةكاربردةكان و لةثاشانيشدا بة سةرضاوةي سةروةت، تةنها بةمةرجيَك، هةر لة سةرةتاوةوة، لة ئاستي سرووشدا، وةك خاوةن مولَك أةفتار بكا، لة ئاست ئةم يةكةم سةرضاوةيةي هةموو ئامرازو كةرةستةكاني كار، بة مةرجيَك، وت مامةلةي لةطةلدا بكا، وةك بلَيَي مولَكي خؤيةتي.

بؤرذواكان هؤي زؤر باشيان بةدةستةوةية، هيَزي خولَقيَنةري بانسرووشتي بة كار بدةن. سةرئةنجامي ئةوةي كة سرووشت مةرجي كاركردنة؛ هةر مرؤظيَ، كة هيض مولَكاتييةكي نةبيَ جطة لةهيَزي بازووي، لةهةموو بارودؤخة كؤمةلآيةتي و رؤشنبيرييةكاندا، دةبيَ ببيَ بة كؤيلةي ئةوانةي دةستيان بةسةر مةرجة مادييةكاني كار أاطرتووةو و تةنها بة مةرةخةسي ئةواندا دةتوانيَ كار بكا، كةواتة تةنها بة مةرةخةسي ئةواندا، دةتوانيَ بذيَ.

 با ئيَستا طةأيَين لةو أستةية كة ئاماذةمان ثيَكرد، هةروا هةلَةكةي هةرضييةك بيَ، ئايا مرؤظ ضاوةأواني ض ئةنجاميَطيرييةكي ليَ دةكا؟ ثيَدةضيَت ئةمةي خوارةوة: ((كاتيَ كار سةرضاوةي طشت سةروةتيَكة، ئةوا هيض مرؤظيَك لة كؤمةلَطة ئةطةر خاوةن بةرهةمي كاركردن نةبيَ، ناتوانيَ ببيَ بةخاوةن سةروةتوسامان. كةواتة ئةطةر ئةو مرؤظة بةخؤي كار نةكا، ئةوا لةسةر حيسابي كاري غةيرة دةذيَ و أؤشنبيرييةكةيشي لةسةر حيسابي كاري غةيرة وةردةطريَ)).

لة بري ئةم ئةنجامطيرييةدا، أستةيةكي تر بةأيَطاي دةربأيني((كاتيَ))، بؤ أستةي يةكةم زيادةكةن، تا لة أستةي دووهةمدا، نةك لة يةكةمةكة، سةرئةنجاميَك وةربطرن.

بةشي دووهةمي ثةرةطرافةكة: ((كاري سوودبةخش، تةنها لةناو و بةأيَطاي كؤمةلَطةوة  مومكينة))

بةطويَرةي يةكةم أستةكة، كار سةرضاوةي طشت سةروةت و أؤشنبيريية، كةواتة، ناكريَ هيض كؤمةلَطةيةكيش بة بيَ كاركردن هةبيَ. بةلآم ئةوةتا ثيَضةوانةكةيمان ثيَدةلَيَن، كاري((سوودبةخش)) بةبيَ كؤمةلَطة مومكين نيية.

مرؤظ دةيتواني بةهةمان شيَوة بلَيَ كة تةنها لةناو كؤمةلَكةدا دةكريَ كاري بيَ سوودو تةنانةت كاري زيانبةخش لةئاستي كؤمةلَطةوة، دةبيَ بة لقيَك لة لقةكاني، و تةنها لةناو كؤمةلَطةدا مرؤ دةتوانيَ بةبيَ كاركردن بذيَ....هتد، واتة بةكورتييةكةي هةموو أؤسؤ كؤثي بكريَت.

ئةدي كاري((سوودبةخش))ضيية؟ ئةوة هيضي تر نيية تةنها ئةو كارة نةبيَ كة سةرئةنجامي سوودبةخشي خواستراو دةدا. دأندةيةك-مرؤظ دأندة بوو ثاش ئةوةي لة مةيمووني طةأا-ئاذةلَيَك بة بةرد دةكوذيَ يا بةروبووميَك كؤدةكاتةوة...هتد، كاري((سوودبةخش))دةكا.  

سيَهةم: ئةنجامطيرييةكة: ((و، كاتيَ كاري سوودبةخش، تةنها لة ناو وبة رِيَطاي كؤمةلَطةوة دةبيَ، ئةوا هةموو مايةي كار، بةبيَ داشكاندن و بة مافي يةكسانةوة، مولَكي هةموو ئةندامةكاني كؤمةلَطةية)).

ئاي لةو سةرئةنجامة زةريفة!كاتيَ كاري سوودبةخش، تةنها لةناوو بةأيَطاي كؤمةلَطةوةوة مومكين دةبيَ، مايةي كار دةبيَ بة مولَكي كؤمةلَطة- و تاكي كريَكار تةنها ئةوةندةي بةردةكةويَت، كة ثيَويست ثيَ نابيَت تا"مةرجةكاني" كار و كومةلَطةي ثيَأابطيريَ. .

لةأاستيدا، ئةم أستةية لة هةموو سةردةميَكيشدا لة لاين هةموو ئةوانةي بةرطري لةهةر سيستيَميَكي كؤمةلآيةتي باويان كردووة، بةأةوا زانيوة. يةكةمجار، بةرثةرضي ئيدعايةكاني حكومةت و هةموو ئةوانةي ثيَوةوة بةستراون، دةداتةوة، ضونكة وةك دةلَيَن، حكومةت ئاميَري كؤمةلَطاية بؤ ثاراستني سيستيَمي كؤمةلآيةتي، لةثاشانيشدا، داواكارييةكاني هةموو جؤرةكاني مولَكايةتي تايبةت دةداتةوة، لةوبةرئةوةي ضةندين جؤري مولَكايةتي تايبةت، هةر هةموويان وةك دةلَيَن، بنةماي كؤمةلَطةية...هتد وبةم شيَوةية، دةكريَ هةموو ئةو أستة بةتالآنة سةروخؤار بكريَ و هةر كةسيَك بة ئارةزووي خؤي شيتةلَيان بكات.

لةنيَوان بةشي يةكةم و بةشي دووهةمي ئةو دوو ثةرةطرافة، هيض ثةيوةندييةكي لؤذيكي نيية، تةنها ئةطةر بةم شيَوةية دايأيَذين: ((سةرضاوةي سةروةت و أؤشنبيري  تةنها كارة وةك كاريَكي كؤمةلآيةتي، يا، بة دةربأينيَكي تر كة هةمان واتا دةدات((لةناو و بةأيَطاي كؤمةلَطةوة)).

ئةم أستةية بةبيَ هيض مشتومأيَك درووستة، ضونكة ئةطةر كاري تاكةكان(ئةطةر طريمانةي بووني مةرجة ماددييةكاني بكةين)، بةهاي بةكاربردنيش درووست بكا، ناتوانيَ نةسةروةت و نة أؤشنبيري درووست بكات.

بةلآم أستةكةي تريش بةمان شيَوة رووستة: ((ضةندة كار ثةأةثسيَنيَ و بةأيَطايةوة ببيَ بة سةضاوةي سةروةت و كلتوور، ئةوةندة هةذاري و لانةوازي كريَكار و سةروةت و كلتوريش بؤ ئةوانةي كارناكةن، ثةأةدةستيَنيَ))

ئةوة ياساي هةموو ميَذووة تاكو ئيَستا. لةبري ئةوةي أستةو دةربأيني طشتي لةبارةي((كار))و((كؤمةلَطة))بكةن، دةبوو ليَرةدا بةوردي بيسةلميَنن، ضؤن لة كؤمةلَطةي سةرمايةداري ئيَستادا، ئةو مةرجة ماددييانةو مةرجةكاني تر درووستبوون كة وا لة كريَكاران دةكةن بةتوانا و ناضاردةكةن، ئةم نةفرةتة كؤمةلآيةتيية سةركوت و ردوخاش بكةن.

بةلآم بةأاستيدا، هةموو شيَوازو ناوةأؤكي هةلَةي ئةو ثةرةطرافة لةويَدا هاتووة، بؤ ئةوةية، داأشتني لاسالَي((مايةي كار بةبيَ داشكاندن))وةك درووشميَك لةسةر ئالآي حيزب بنووسريَ. من لةثاشاندا دةطةأيَمةوة بؤ باسكردني((مايةي كار))و((مافي يةكسان))...هتد، ضونكة هةمان شت تا أادةيةك بةشيَوةيةكيتر دووبارةدةبيَتةوة.

 

 

              2- ((لة كؤمةلَطةي ئيمأؤماندا، ئامرازةكاني كار، مونؤثؤلي ضيني سةرمايةدارانةو هةر

                    ئةمةش مةرجي ثاشكؤيةتي ضيني كريَكارة و هؤكاري هةموو شيَوةكاني كولَةواري و

                    ملهوأييةكانة)).

ئةم ثةرةطرافة كة لة دةستووري ئينتةرناسيوناليزمةوة وةرطيراوة، بةم بلآوكردنة((ضاككراوة))ية هةلَةية.

لة كؤمةلَطةي ئيَستاماندا، ئامرازةكاني كار مونؤثؤلَي مولَكدارة عةقارييةكانة(تةنانةت مؤنؤثؤلَي مولَكايةتي عةقاريي، بنضينةي مؤنؤثؤلَي سةرماية)وسةرمايةدارةكانة. دةستووري ئينتةرناسيونال لة أستةي ئاماذةثيَكراويدا نة هيَما بؤ ضيني مؤنؤثؤلَيستي يةكةم و نة دووهةميشدا كردووة، بةلَكو هيَماي بؤ((مؤنؤثؤلَكردني ئامرازةكاني كار، واتة سةرضاوةكاني ذيان))كردووة. خستنةثالَي دوو وشةي((سةرضاوةكاني ذيان)) بةتيَروتةسةلي ثيشاني دةدا كة زةمين لة أيزي ئامرازةكاني كاركردندا داناوة.

ئةو ضاككاريية لةبةر ئةوةكراوة، ضونكة لاسال لةبةر ضةند هؤيةك كة ئيَستا لةلاي هةمووانةوة ئاشكراية، تةنها هيَرشي بردووة بؤ ضيني سةرمايةدار، نة مولَكدارة عةقارييةكان. لة ئةنطلستاندا، سةرمايةدار تةنانةت نابيَ بة خاوةني ئةو زةمينةش كة كارطةكةيي لةسةر دامةزراندووة.

 

         3 –          ((رزطاركردني كار ثيَويستي بة بةرزكردنةوةي ئامرازةكاني كارة بؤ ئاستي مولَكايةتي

                                 هةموو كؤمةلَطةو أيَكخستني هةموو كار بةشيَوةيةكي هةرةوةزي لةطةل دابةشكردنيكي

                                 يةكساني مايةي كار))

((بةرزكردنةوةي ئامرازةكاني كار بؤ ئاستي مولَكايةتي هةموو كؤمةلَطة)) (!)ثيَدةضيَ واتاكةي ئةمة بيَ((طؤأيني بؤ مولَكايةتي هةموو كؤمةلَطة)).

مةبةستيان لة((مايةي كار))ضيية؟ ئايا مةبةستيان بةرهةمي كارة يا بةهاكةي؟ ئةطةر مةبةستيان بةهاكةي بيَ، ئايا مةبةستيان بةهاي طشتيي بةرهةمةكةية يا تةنها ئةو بةشةية لة بةها كة كار خستويةتيية ثالَي بةهاي ئامرازة بةكاربردةكاني بةرهةمهيَنان؟

((مايةي كار)) دةربأينيَكة لة هزريَكي ناأةوشنة كة لاسال لةبري ضمكطةلي ئابووريستي أوون بةكاريهيَناوة.

ئةدي((دابةشكردني)) يةكسان ماناي ضيية؟

ئايا بؤرذواكان ئيدعاناكةن كةوا دابةشكردني ئيَستاكة((يةكسانة))؟ و هةر وايشة، ئايا دابةشكردني ئيَستا، تاقة دابةشكردني((يةكسان))نيية لةسةر بيناغةي ئيَستاي شيَوازي بةرهةمهيَنان؟ ئايا ثةيوةنديية ئابوورييةكان ضةمطة ياساييةكان أيَكيدةخةن يان مةسةلةكة بةثيَضةوانةوة، ثةيوةنديية ياساييةكان لة ثةوةنديية ئابوورييةكانةوة سةرهةلَدةدةن؟ ئةوة نيية هةلَطراني أيَبازة سؤسياليستة جياوازةكان، زؤرترين بؤضووني جياوازي لةبارةي دابةشكردني((يةكسان))هةية؟  

بؤ ئةوةي ليَرةدا مةبةست لةو دوو ووشةية تيَبطةين: دابةشكردني((يةكسان))، دةبيَ ثةرةطرافي يةكةم لةطةل ثةرةطرافي سيَهةم بةراورد بكةين. ثةرةطرافي سيَهةم طريمانةي كؤمةلَطايةك دةكا((تيَدا ئامرازةكاني بةرهةمهيَنان، مولَكي هةموو كؤمةلَطاية و سةجةمي كاريش بةشيَوةي هةرةوةزي أيَكدةخريَت)).

((هةموو ئةنداماني كؤمةلَطة))؟ بةوانةيشةوة كة كار ناكةن؟ ئةدي ئةوسا((مايةي كار بة بيَ داشكاندن))ضي ليَ هات؟ تةنها ئةندامة كاركةرةكاني كؤمةلَطة؟ ئةدي((مافي يةكسان))ي هةموو ئةنداماني كؤمةلََطة ضي ليَ هات؟

ئةريَ((هةموو ئةنداماني كؤمةلَطة))و((مافي يةكسان))تةنها دوو ووشةي ثةتين. بةلآم كاكلَةكةي ئةوةية كة دةبيَ لةم كؤمةلَطة كؤمونيستييةدا، هةر كاريَكاريَك وةك لاسال دةلَيَ((مايةي كار بةبيَ داشكاندن))وةربطرن.

ئةطةر بيَتو يةكةم جار ووشةية((مايةي كار)) بة واتاي بةرهةمي كار وةرطرين، ئةوا مايةي كاري هةروةزي واتة سةرجةم بةرهةمهيَناني كؤمةلآيةتي.

ئةميَستا، دةبيَ ئةمانةي خوارةوةيان ليَ داشكيَنين:

يةكةم: داثؤشيني ئامرازةكاني بةكاربراوةكاني بةرهةمهيَنان.

دووهةم: بةشيَكي سةربار بؤ بةرفراوانكردني بةرهةمهيَنان.

سيَهةم: مالَطةليَ بؤ يةدةك يا دابينكردن كاروباري فرياطوزاري و كارةساتة سرووشتييةكان، ...هتد

ئةم داشكاندنانة لة((مايةي كار بةبيَ داشكاندن)) ثيَداويستطةليَكي ئابوورين، و بأةكةي بة طويَرةي ئامرازو هيَزة لةبةردةستةكاندا، دياريدةكريَن.و هةنديَ جاريش، بةأيَطةي طريمانةي ذميَريارييانةوة دياريدةكريَن، بةلآم لةهيض شيَوازيَكدا دادوةرانةوة هةلَسةنطيَدريَ.

بةشيَكي تري بةرهةمي طشتي دةمينيَتةوة، ئةوةيش ئةو بةشةية كة خزمةت بة ئامرازةكاني بةكاربردن دةكا،  ثيَش ئةوةي دةستبكريَ بة دابةشكردني بةسةر تاكةكان، ئةمانةي خوارةوةيشي ليَ دادةشكيَندريَ:

       يةكةم-  خةرجي بةأيَوةبةردني طشتي كة ثةيوةندي أاستةوخؤيان لةطةل بةرهةمهيَناندا نيية.  

ئةم بةشة، لة بةراوردكردن لة طةل كؤمةلَطةي ئيَستادا، دةستبةجيَ بؤ بوارة زؤر بايةخدارةكان تةرخان دةكريَ و بةهةمان ئةندازة بةقةت طةشةسةندني كؤمةلَطةي نويَدا كةمدةبيَتةوة.

       دووهةم- ئةوةي بؤ ثأكردني ثيَداويستة هاوبةشةكاني كؤمةلَكة ئامادةكراوة وةك قوتابخانة و دةزطاي تةندةرووستي...هتد.

ئةم بةشة دةستبةجيَ زؤر زياددةكا لةبةراوردكردني لةطةل كؤمةلَطةي ئيَستا و بة قةت طةشةسةندني كؤمةلَطاي نويَدا، طةشةدةكات.

   سيَهةم- مالَي ثيَويست بؤ هاريكاري ئةوانةي ناتوانن كار بكةن...هتد، بةكورتييةكةي، ئةوةي ئةمأؤ بةأةسمي ناوي فرياكةوتني هةذارانة.

ئةوجا ئيَستا دةطةين بة((دابةشكردن))كة بةرنامةكة لةذيَر كاتيَكردنةكاني(لاسال)دا، مةبةستييةتي، و بةشيَوةيةكي بةرتةسك، واتة بؤ ئةم بةشة، لة شتي بةكاربردن كة بةشيَوةيةكي تاكانة لةنيَو بةرهةمهيَنةراني كؤمةلَطة دابةشدةكريَن.

((مايةي كار بةبيَ داشكاندن)) بةشيَوةيةكي ناهةستيارانة، طؤأا بؤ((مايةي داشكاو))، وسةرباري ئةوةي لة بةرهةمهيَنةر وةك تاك وةردةطيريَت، سةرلةنوي، بةشيَوةيةكي أاستةوخؤ يا ناأاستةوخؤ، وةك ئةنداميَكي كؤمةلَطة، بة سوودبةخش بؤي دةطةأيَتةوة.

وةك ضؤن دةربأيني((مايةي كار بةبيَ داشكاندن))وون بوو، ئيَستا دةربأيني((مايةي كار))يش بةطشتي وون دةبيَ.

 

 لةناو كؤمةلَطةيةكدا لةسةر هةرةوةزي و مولَكايةتي طشتي ئامرازةكاني بةرهةمهيَنان، دامةزرابيَ، بةرهةمهيَنةرةكان، بةرهةمةكانيان ناطؤأنةوة؛ بةهةمان شيَوةشةوة،لةم سيستيَمة كؤمةلآيةتييةدا، أةنجي كاري بةكارهيَنراو لةسةر بةرهةمةكان وةك بةهاي ئةو بةرهةمانة دةرناكةون، وةك ئاكاريَكي مادديانةي ئةم بةرهةمانة، بةثيَضةوانةي كؤمةلَطةي سةرمايةداري، تاكةكان ضيتر بة شيَوةيةكي ناأاستةوخؤ كار ناكةن، بةلَكو أاستةوخؤ وةك بةشيَك لة سةرجةمي كار بوونيان هةية. هةرئةوا ووشةي((مايةي كار)) بةهؤي دووطانةطي واتاكةي، تةنانةت لة أؤذطاري ئيمأؤشماندا ناتوانيَ خؤي لةبةردةم أةخنة أابطريَ و هةموو مانايةك لةدةستدةدا.

ئةوةي ليَرةدا أووبةأوومان دةبيَتةوة، كؤمةلَطاي كؤمونيستيية، بةلآم نةك وةك ئةوةي لةسةر بنةما تايبةتييةكةي خؤي طةشةي كردبيَ، بةلَكو بةثيَضةوانةوة، وةك كؤمةلَطةيةك بة تازةطي لة هةناوي كؤمةلَطةي سةرمايةداري دةرضووة، واتة كؤمةلَطةيةك كة هيَشتا لة هةموو لايةنة ئابووري، أةوشت، هزرةوة، مؤركي ئةو كؤمةلَطة كؤنةي هةلَطرتووة. بةرهةمهيَنةر بة شيَوةيةكي تاكانة-ثاش هةموو داشكاندنةكان-كة تةريبة بةوةي بة كؤمةلَطة ثيَشكةشكردووة، وةردةطريَتةوة. ئةوةي بة كؤمةلَطةي ثيَشكةشكردووة، بةشي تاكي خؤيةتي لة كاركردن. بؤ نموونة، أؤذي كاري كؤمةلآيةتي، هةموو كاتذميَرةكاني كاري تاكانةكان ثيَكدةهيَني و كاتي كاري تاكةكان كة هةر بةرهةمهيَنةريَك خةرجيكردووة، ئةو بةشةية كة لة أؤذي كاري كؤمةلآيةتي ثيَشكةشيكردووة؛ بةشيَكة كة لةم كارة بةشداري تيَداكردووة. كارطةر لة كؤمةلَطةوة ثشتطيرييةك وةردةطريَ كة دةيسةلميَنيَت  هةنديَكي دياريكراو لة كاركردن(ثاش داشكاندني كاري خةرجكراو لةثيَناو سةندووقي كؤمةلآيةتي)بةم بةلَطةيةوة، لة داكراوي كؤمةلآيةتي بأيَك لة شتي بةكاربردن وةردةطريَ كة بة قةت كارةكةي شياوييةتي. بةو شيَوةية، هةمان ئةو بةشي كاركردنة كة بةشيَوةيةكي دياريكراو بة كؤمةلَطةي ثيَشكةشكردووة، بةشيَوةيةكي تر لة كؤمةلَطة وةريدةطريَتةوة.

ئةوها،ليَرةشدا مافي يةكساني وةك ثرةنسيث، مافي بؤرذوازييانةية، سةرةأاي ئةوةي ثرةنسيث و جيَبةجيَكردن عةمةلي ململاني ناكةن، لةكاتيَكدا طؤأيني بةها هاوسةنطةكان لة سيَبةري طؤأيني كالآكاندا تةنها بة ويَنةيةكي ناوةندييانة ئةنجامدةدريَ، بةلآم نةك لةهةر بارودؤخيَكدا.

سةرباري ئةم ثيَشكةوتنة، مافي يةكسان لة يةك لايةندا، لةضوارضيَوةي سنووري بؤرذوازيدا بة بةرتةسكي دةمينيَتةوة. ئةوا مافي بةرهةمهيَنةر تةريبة لةطةل أةنجي كاركردنةكةي وليَرةشد يةكساني بةوة أووندةبيَتةوة كة  كاركردن، يةكانييةكي هاوبةش بؤ ثيَواندن وةردةطريَ.

بةلآم أةنطة تاكيَك لة ئاستي لةش يا هزردا لة تاكيَكي تر بةتواناتر بيَ، كةواتة لةهةمان كاتدا، بأيَك يا  كاتيَكي زياتر ثيَشكةش بكا؛ بةلآم بؤ ئةوةي كار بكريَ بة ثيَوةر، دةبيَ بة ماوة يا سةختييةكي دياري بكريَت، دةنا ناتوانيَ ببيَ بة يةكةيةك بؤ ثيَواندن. ئةو مافي يةكسانيية، مافيَكي نايةكسانة لة بةرامبةر كاريَكي نايةكسان، و دان بة هيض بةرذةوةندييةكي ضينايةتي دانانيَ، ضونكة هةر مرؤظيَك تةنها وةك ئةواني تر تةنها كارطةرة، بةلآم بة ئاشكرا دان دةنيَ بة نايةكساني لة داهيَناني تاكةكان و لةثاشاندا بة ليَوةشاوةيي بةرهةمهيَنةرانة وةك ئةمتيازطةليَكي سرووشتي. كةواتة وةكة ناوةأؤك، مافيَكة لةسةر نايةكساني أاوةستاوة، وةك هةر مافيَكيتر. ماف بة حوكمي سرووشتةكةي وةديار ناكةويَ تةنها لة بةكارهيَناني هةمان يةكةي ثيَواندن؛ بةلآم تاكة نايةكسانةكان(هةرطيز نابن بة تاكي تايبةتمةند ئةطةر نايةكسان نةبن)ناكريَ ثيَوريَن بة طويَرةي يةكةي هابةش، تةنها بةقةت ئةوةي كة بة هةمان تيَأوانين دةبينريَن، تةنها بةقةت  تيَأوانينيان لة يةك سوضي دياريكراودا. بؤ نموونة لة حالَةتيَكي دياريكراودا كة تةنها وةك كريَكاريَك دةبينريَن، نةك زياتر و بة ويَنةيةكي سةربةخؤ لة هةموو شتةكانيتر. وثاشان: أةنطة كريَكاريَك ئةزدواجي كربيَ، ئةويتر سةلَت، أةنطة ثياويَك زارؤكي زياتر هةبيَ لة ثياويَكيتر....هتد و هةروا، لةبةرامبةر كاركردني يةكسان و لةثاشاندا لةطةل سوودبةخشي يةكسان لة سةندووقي كؤمةلآيةتي بؤ بةكاربردن، بة كردةوة يةكيَكيان لةويتر زياتر وةردةطريَ و يةكيكيان دةولَةمةندتر دةردةكةويَ...هتد، بؤ ئةوةي خؤمان لةو بارودؤخة خراثة لابدةين، نابيَ ماف يةكسان بيَ بةلَكو دةبيَ نايةكسان بيَ.

بةلآم ئةو بارودؤخة خراثانة، لة يةكةم باري كؤمةلَطةي كؤمونيستي، وةك ضؤن ثاش ذانيَكي دريَذ و سةخت لة هةناوي كؤمةلَطاي سةرمايةداري دةردةضيَ، ئاوةها هيض ضارةسةريَكيان بؤ نيية. هةرطيز ناكريَ ماف لة ئاستيَكي بةرزتر هةبيَ لة سيستيَمي ئابووري و ثلةي ئةو شارستانييةتة كلتووريية كة شياوي ئةو سيستيَمةية.

لة باري بالآي كؤمةلَطةي كؤمونيستي، ثاش ئةوةي ذيَردةستةيي سةرشؤأانةي تاكةكان بؤ دابةشكردني كار لةناودةضيَ و لةتةكيدا ناكؤكي لةنيَوان كاري هزري و جةستةيي لةناودةضيَ و كاتيَ كاركردنيش نةك تةنها وةك وةسيلةيةك بؤ بذيَوي، بةلَكو دةبيَ بة ثيَويستي يةكةمي ذيانيش؛ كاتيَ هيَزي بةرهةمهيَنان لةطةل طةشةكردني تاكةكان طةشةونما دةكا و هةموو سةرضاوةكاني سةروةتي طشتي بةزؤرزةبةني هةلَدةقوولَيَن، تةنها ئةو كاتة لةتوانا دةبيَ بةتةواوي ئاسؤي تةسكي مافي بؤرذوازي بةتةواوي ببةزيَنريَ و كؤمةلَطةيش دةتوانيَ لةسةر ئالآكةي بنووسيَ: هةركةسيَك بة طويَرةي ليَوةشاوةيي، هةركةسيَك بة طويَرةي ثيَويستي!

من لةلايةكةوة بةشيَوةيةكي تايبةت بة بةرفرةواني باسي((مايةي كاري بيَ داشكاندن))م كردو لةولاوةوة باسي((مافي يةكسان))و((دابةشكردني يةكسان))، بؤ ئةوةي، لةلايةكةوة ثيشانيبدةم، ض تاوانيَكي طةورة دةكريَ؛ لةلايةكةوة كاتيَ دةيانةويَ سةرلةنويَ تيَطةيشتنطةليَ بةسةر حزبمان بسةثيَنن، وةك بأواطةليَكي وةشك، لة قؤناغيَكدا هةنديَ مانايان هةبوو، بةلآم ئيمأؤ، جطة لة ديَأطةليَكي سواو و ناهةق نةبيَ، هيضيان ليَ نةماوة،  لة لايةكي ترةوة، دةيانةويَ ئةو تيَأوانينة واقيعيية بشيَويَنن كة أةنجيَكي زؤري بؤ درا بؤ بلآوكردني لة ناو حيزب وبة قوولَي لة أيزةكانيدا أةطي داكوتاوة، بةلآم سةرلةنويَ بةأيَطاي ئايدلؤذياي ياسايي شأؤلَة و درؤودةلَةسة بلآوبووةكان لةنيَو ديموكراتةكان و سؤسياليستة فةرةنسييةكان دةيانةويَ بةهةلَةدا ببةن .

بةضاوثؤشي لةوةي تا ئيَستا ثةأةيانثيَداوة و زؤر هةلَةية، بةطشتي ئةوةي ناويان ليَناوة دابةشكردن، كردوويانة  بة ضمكي سةرةكي و بةزةقي ثيشانيدةدةن.

دابةشكردني شتي بةكاربردن لةهةموو سةردةميَكدا، تةنها ئةنجامي دابةشكردني خودي مةرجةكاني بةرهةمهيَنانة. بةلآم دابةشكردني ئةمةي دواييان ثؤي خودي شيَوازي بةرهةمهيَنان دةردةبأيَ. بؤ نموونة، شيَوازي بةرهةمهيَناني سةرمايةداري لةسةرئةوةي كة مةرجةكاني بةرهةمهيَناني ماددي بةشيَوةي مولَكايةتي سةرماية و زةمين أاطيربووة، بةدةستي كارطةرانةوة نيية، كةضي زؤربةي خةلَك هيضيان نيية جطة لة مةرجي شةخسي بؤ بةرهةمهيَنان-هيَزي كار. ئةطةر توخمةكاني بةرهةمهيَنان بةو شيَوةية دابةشكراوة، ئةوا دابةشكردني هةنووكةيي شتةكاني بةرهةمهيَنان لةخؤيةوة هةلَدةقوولَي. ئةطةر مةرجةكاني بةرهةمهيَناني ماددي بوو بة مولَكايةتي طشتي بؤ خودي كريَكارةكان، دابةشكردني شتةكاني بةكاربردن وةك ئيستا دةطؤأيَ. سؤسياليزمي عةوام(وليَوةوة بةشيَك لة ديموكراتةكان)لة ئابووريستة بؤرذواكانةوة خووي أةضاوكردني دابةشكردن و كؤلَينةوةي وةك مةسةلةيةكي سةربةخؤ لة شيَوازي بةرهةمهيَنان و لةثاشاندا خووي ويَناكردني سؤسياليزم وةك بلَيَي لةبنةمادا بةدةوري كيَشةكاني دابةشكردن دةسووأيَ. بةلآم وةختيَ ثةيوةنديية بكةرةكان دةميَكة أوونبوونةوة، ئيتر طةأانةوة بؤ دواوةوة، سوودي ضيية؟

 

        4-((دةبيَ رزطاري كار، بةرهةمي ضيني كريَكار بيَ كة لةبةرامبةريدا هةموو ضينةكانيتر تةنها بارستةيةكي كؤنةثةرةستن))

ديَأي يةكةم لة ثيَشةكي دةستووري ئينتةرناسيونال وةرطيراوة، بةلآم بة داأشتنيكي((ضاككراوةوة)) هاتووة. لة ثيَشةكي دةستوور بةم جؤرة نووسراوة: ((دةبيَ رزطاري ضيني كريَكار كردةوةي خودي كريَكاران بيَ))، بةلآم ئايا ليَرةدا((ضيني كريَكار))دةبينيَ ض ئةركيَكي لةئةستؤية بؤ رزطاري؟-((كار))؟ ئةطةر دةتواني، فةرموو ليَي تيَ بطة.

لةبةرامبةردا، أستةي خستنةثالَي ليَكدةرمان ثيَ دةلَيَن كة لة قوولآيي سةرضاوةكاني لاسال وةرطيراون: (( (ضيني كريَكار) كة هةموو ضينةكانيتر لة ئاستيدا هيض ثيَكناهيَنن، تةنها بارستةيةكي كؤنةثةرةست نةبيَ)),

لة مانيفيَستي كؤمونيستيدا هاتووة: (لة ناو هةموو ئةو ضينانةدا كة ئيَستا أاستةوخؤ بةرةنطاري بؤرذوا بوونةتةوة، تةنها يةك ضينيان بةأاستي شؤأشطيَرة كة ئةويش ضيني ثرؤليتارة. هةموو ضينةكانيتر لةطةل ثةرةسةندني ثيشةسازيي طةورةدا دةأووخيَن و لةناودةضن، بةلآم بةثيَضةوانةي ئةمةوة، ثرؤليتاريا بةروبووي تايبةتي ثيشةسازيية)

بةو شيَوةية لةو ثةرةطرافةدا تةماشاي بؤرذوازي دةكريَ-وةك هؤي ثيشةسازي طةورة-وةك ضينيَكي شؤأشطيَر بة نيسبةت دةرةبةط وتويَذة ناوةندةكان كة دةيانةويَ هةموو ئةو ناوةندة كؤمةلآيةتييةي لة شيَوازي بةرهةمهيَناني كؤن ماوةتةوة، بؤ خؤيان بثاريَزن. كةواتة دةرةبةطةكان و تويَذة ناوةندةكان لةطةل بؤرذوازي، بارستةيةكي كؤنةثةرةستن نين.

لةلايةكي ترةوة، دةبينين ثرؤليتاريا، شؤأشطيَأة بةنيسيةت بؤرذوازييةوة، ضونكة لةسةر بنةماي ثيشةسازي طةورة ثةروةردةيكرد، طةشةيسةند و طةورة بوو، مةبةستي ئةوةية، مؤركي سةرمايةداري لةسةر ئةو بةرهةمهيَنانة كة بؤرذوازي دةيةويَ نةمري بكا، دامالَيَ. بةلآم((مانيفيَستي كؤمونيستي))ئةمةيش دةخاتة ثالَي و دةلَيَ:((( تويَذة ناوةندةكان)) لةضةشنيَكي شؤأشطيَر دةجوولَيَنةوة((ضونكة دةزانن بةو نزيكانةدا دةضنة أيزي ثأؤليتارياوة)).

لةلايةكي ترةوة، تيَكةلَوثيَكةلَكردنة، لةبارةي تويَذة ناوةندةكان بطوتريَ، ئةوانة لةطةل بؤرذوازي و دةرةبةطةكاندا يةك(بارستةي كؤنةثةرةست))ثيَكدةهيَنن بةنيسبةت ثرؤليتارياوة.

لةكاتي دوا هةلَبذاردنةكاندا، ئايا بة ثيشةييةكان و ثيشةسازيية بضوكةكان...هتدو جووتياران طوترا: (ئيَوة لةطةل بؤرذوا و دةرةبةطةكاندا تةنها بارستاييةكي كؤنةثةرةستن بةنيسبةت ئيَمةوة، ثيَكدةهيَنن))؟

لاسال، ((مانيفيَستي كؤمونيستي))لةبةربوو، هةروا لايةنطرة متمانةدارةكاني نووسراوة ثيرؤزة بلآوكراوةكاني(يةراعة)يان، دةناسي. ئةطةر((مانيفيَستي كؤمونيستي))بةو شيَوة شأؤلَةية دةستكاري كردووة، ئةوا تةنها لةبةر ئةوة بووة، بيانوو بؤ هاوثةيمانييةكةي لةطةل دةرةبةط و ملهوأةكاندا لةدذي بؤرذوازي، بهيَنيَتةوة.

سةرباري ئةوةش، ئةو ذيري لاساليية كة لة ثةرةطرافي ئاماذةثيَكراوةدا، هاتووة، ثيَدةضيَ بة ضةسثاندن، ثيَوةوةيان ضةسثاندووةو بة هيض شيَوةيةك بةو ئاماذةكردنة(نايابة) كة بةشيَوةيةكي ناشرين لة دةستووري ئينتةرناسيونالةوة وةريانطرتووة، ثةيوةندي نيية.

بةو شيَوةية ئيَمة خؤمان لةبةردةم ثأأوييدا دةبينينةوة، لة أاستيدا، ثأأوييةكة قةت بةأيَز بسمارك ناأةحةت ناكا؛ لةبةرامبةر توندييةك لةو تونديية هةرزانانة كة مارا بةرلين ثيَوةي ناسراو بوو.

                                              5-((وضيني كريَكار، يةكةم كار بؤ رزطاري خؤي دةكا لة ضوارضيَوةي

                                                      دةولَةتة نةتةوةييةكةي ئيَستايدا، و باش ئاطادارة بةوةي،

                                                      بةرئةنجامي ثيَويست بؤ أةنجةكاني كةوا كريَكاراني هةموو

                                                      وةلآتة شارستانييةكان تيَدا بةشداري دةكةن، دةبن بة

                                                      مايةي برايةتي طةلاني جيهان)).

بةثيَضةوانةي((مانيفيَستي كؤمونيستي))و هةموو سؤسياليزمي أابردوو، لاسال لة تةسكبينترين بؤضووني نةتةوايةتييةوة، بزووتنةوةي كريَكاري دةبيني. ئةوةتة، لةم بوارةدا، شويَنثيَي هةلَدةطرن، ثاش ئةوةي ئينتةرناسيونال كاري لةبةرضتوي ئةنجامدا!

جطة لة مانيفيَست، بؤ ئةوةي ضيني كريَكار بتوانيَ بةطشتي خةبات بكا، دةبيَ خؤي وةك ضينيَك أيَكبخا و  أيَك، وةلآتةكةي طؤأةثاني أاستةوخؤي خةباتةكةية. هةر بؤية، خةباتة ضينايةتييةكةي، نةتةوةيي بوو، بةلآم نةك وةك ناوةأوك، بةلَكو وةك لة((مانيفيَستي كؤمونيستي))هاتووة((وةك شيَوة)). بةلآم((ضوارضيَوةي دةولَةتي نةتةوةيي ئيَستايدا))، بؤ نموونة ضوارضيَوةي ئيمثراتؤرييةتي ئةلَمانياية، كة بةهةمان شيَوة لة ئاستي ئابووريدا، دةضيَتة ناو((ضوارضيَوةي))بازاأي جيهاني و، لةئاستي سياسييدا دةضيَتة ناو((ضوارضيَوةي))سيستيَمي وةلآتانةوة. ئةطةر بةأيَكةوت يةكةم بازرطان ببيني، دةزانيَ بازرطاني ئةلَماني لةهةمان كاتدا، بازرطانييةكي دةرةكيية، و مةزني بةأيَز بسمارك بة وردي لةوةداية، جؤريَكي دياريكراو لة لة سياسةتي جيهاني ثةيأةوكردووة.

جا بة ضي ثارتي كريَكاراني ئةلَماني، ئينتةرناسيوناليستييةكةي كورتدةكاتةوة؟ لةسةر تيَطةيشتني ئةوةي بةرئةنجامي أةنجةكاني دةبيَتة((برايةتي طةلاني جيهان)). ئةم أستةية لة كؤمةلَةي ئاشتي و ئازادي بؤرذوازي وةرطيراوة و مةبةستيشيان ليَي، ئةوةية، واتايةك بدا، يةكسان بيَ لةطةل برايةتي جيهاني نيَو ضيني كريَكار لة وةلآتة جياجياكاندا، بةلآم ئيَمة يةك ووشةمان بةرضاوناكةويَ لةبارةي ئةركة ئينتةرناسيوناليستييةكاني ضيني كريَكاري ئةلَماني! ئةمة هةموو ثيَشنيارةكانيانة بؤ ضيني كريَكار تا لةدذ بؤرذوازييةكةي خؤيدا أاوةستيَ كة برايةتييان لةطةلَدا سازدا لة دذي بؤرذوازي هةموو وةلآتةكانيترو بؤ بةرهةلَستيكردني سياسةتي بةأيَز بيسمارك كة لةسةر ثيلانطيَأي نيَودةولَةتي أاوةستاوة!

هةروايشة، خوليايي بةرنامةكة بؤ ئينتةرناسيوناليزم زؤر لة خوارةوةترة لة خوليايي ئينتةرناسيوناليستي حيزبي بازارطاني ئازاد. ئةم حيزبةيش دةلَيَ، كة سةرئةنجامي كارةكاني دةبيَ بة((برايةتي طةلاني جيهان))، بةلآم لةلاني كةمةوة شتيَك دةكا بؤ بةجيهانيكردني بازرطاني و هةرطيز بةوةش بةس ناكا كة هةموو  طةلان بازرطاني لةطةل وةلآتةكةي دةكةن.

لة هيض بارودؤخيَكدا ضالاكي جيهاني ضيني كريََكاري وةلآتة جياجياكاندا، لةسةر بووني((كؤمةلَةي كارطةراني جيهاني)) أانةوةستاوة. ئةم أيَكخستنة تةنها يةكةم هةولَدان بوو بؤ ئةوةي ئاميَريَكي ناوةندي بةم كارة بدا، هةولَدانيَك بوو، سةرئةنجاميَكي واي بةدةستةوة دا كة هةرطيز ناسأيَنةوة، ئةوةش بة هؤي ئةو تةكاندانةي بلآويكردةوة، بةلآم لةثاش أوخاندني كؤمؤنةي ثاريسدا، ضيتر نةدةكرا بةشيَوة ميَذوويية سةرةتاييةكةيدا بةو كارة هةستيَ.

أؤذنامةكةي بيسمارك(نؤرددؤيتشة)زؤر لةسةر هةق بوو كاتيَ بؤ أةزامةندي خاوةنةكةي  أايطةياند كة ثارتي كريَكاراني ئةلَمانيا لة بةرنامة نويَيةكةيدا،  خوليايي ئينتةرناسيوناليستي بةجيَهيَشتووة.

 

 

 

2

                                          ((بة دةأثةأين لةم ثرةنسيثانةوة، ثارتي كريَكاراني ئةلَماني بةهةموو

                                            ئامرازيَكي مةشروعدا هةولَدةدا بؤ دامةزراندني دةولَةتي ئازاد-      

                                            ودامةزراندني كؤمةلَطاي سؤسياليستي؛ لابردني سيستيَمي كريَ  بة ياساي

                                            كريَي ثؤلآيين -و-بنةبأكردني هةموو شيَوازيَكي وةبةرهيَنان و لةناوبردني

                                            هةموو جياوازييةكي كؤمةلآيةتي و سياسي)).

من لةثاشاندا دةطةأيَمةوة بؤ باسكردن لةبارةي دةولَةتي((ئازاد)).

كةواتة، لةدواأؤذدا دةبيَ ثارتي كريَكاراني ئةلَمانيا بأوا بكةن بة(ياساي))لاسالَي((ثؤلآيين))! وبؤ ئةوةي وون نةبيَ، قسةي حةلةق و مةلةق دةكةن لةبارةي((لابردني سيستيَمي كريَ(دةبواية بيانطوتاية: سيستيَمي كاري كريَطرتة)بة ياساي كريَي ثؤلآيين)). هةلَبةت،  ئةطةر من كاري كريَطرتة لاببةم، ئاسايي كة ياساكانيشي لادةبةم، جا ئةو ياسانة لة((ثؤلآ))بن يا لة ئيسفةنج. بةلآم خةباتي لاسال لةدذي كاري كريَطرتة خةريكة تةنها لةدةوري ئةم بةناو ياساية دةسووأيَتةوة. هةر بؤية، لةثيَناو سةلماندني ئةوةي كة زيَكتةكةي لاسال سةركةوتني بةدةستهيَناوة، دةبيَ((سيستيَمي كريَ))((لةطةل ياساي كريَي ئاسنين))لاببريَ، نةك بةبيَ وي.

 

سةلام عةبدولَلآ ئيبراهيم