XIV

Напладне седеше во канцеларијата на затворот спроти Павела и низ замаглените очи го посматраше неговото брадјосано лице, демнеше момент да му ја предаде белешката што силно ја стегаше меѓу прстите.

—  Здрав сум и сите сме здрави! — тивко велеше тој. — А како си ти?

—  Па, така! Егор Иванович умре! — махинално рече таа.

—  Зарем? — извика Павел и тивко ја наведна главата.

—  На закопот полицијата тепаше, еден апси! — простодушно продолжи таа. Помошникот на управникот на затворот цмокна негодувајќи со танките усни и скокнувајќи од столот промрморе:

—  Тоа е забрането, сепак треба да се разбере! Забрането е да се зборува за политика!...

Мајката исто така стана од столот и како да не разбира, виновно изјави:

—  Не зборувам за политика туку за тепаница! А дека тепаа, вистина е. Дури на еден и главата му ја скршија...

—  Сеедно — ви се молам да молчите! То ест, молчете за се што не се однесува лично на вас, на фамилијата и вооппгго на вашата куќа!

Чувстуввајќи дека се заплетка, тој седна на столот и, преметнувајќи ги хартиите, тажно и капнато додаде.

—  Јас — одговарам, да ...

Мајката се обѕрна и тутнувајќи му ја белешката на Павела в рака, воздивна како да и олесна.

—  Не разбирам што треба да се зборува ...

Павел се насмевна.

—  Ни јас не разбирам ...

— Тогаш и виѓавањата не ви се потребни! — налутено забележа службеникот. — Немаат за што да зборуваат, а доаѓаат, вознемируваат ...

—  Ќе ве судат ли наскоро? — помолчувајќи праша мајката.

—  Пред некој ден беше државниот обвинител и рече дека скоро...

Си кажуваа еден на друг безначајни, за двајцата непотребни зборови, мајката виде дека очите на Павела ја гледаат нежно, со љубов. Сиот исто онака сталожен, мирен, како и секогаш, не се менил, само брадата многу му пораснала и го подостарела, а китките на рацете му станале побели. Сакаше да му направи пријатност, да го извести за Николај и не менувајќи го гласот, со истиот тон со кој зборуваше за непотребни и незанимливи нешта, продолжи:

—  Го видов твоето кумче ...

Павел упорно ја погледна в очи, молчешкум прашувајќи. Сакајќи да го потсети на сипаничавото лице на Вјесовшчиков, таа со прсти се штипкаше по образот...

—  Добар е, момчето е живо и здраво, скоро ќе добие работа.

Синот сфати, потврди со главата и со весела насмевка во очите одговори:

—  Тоа е — добро!

—  Но, ете! — смирено рече таа задоволна со себеси и трогната од неговата радост.

Поздравувајќи се, тој силно и ја стегна раката.

—  Благодарам, мајко!

Како пијана од радосното чувство поради топлото зближување со него и немајќи сила да одговори со зборови, одговори со немо стискање на раката.

Дома ја најде Саша. Девојката на Ниловна обично и доаѓаше во оние денови кога мајката ќе одеше на виѓавање. Никогаш не распрашуваше за Павела и ако мајката сама не зборуваше за него, Саша непрекинато ја гледаше в лице и со тоа се задоволуваше. Но сега ја пресретна со вознемирено прашање:

—  Но, како е тој?

—  Ништо, здрав е!

—  Белешката му ја дадовте?

—  Се разбира! Толку вешто му ја тутнав...

—  Ја прочита ли?

—  Па каде? Зарем е можно!

—  Да, заборавив! — полека рече девојката. — Треба да почекаме уште една недела — уште недела! А како мислите вие — дали ќе се согласи?

Ги намршти веѓите и со вкоченет поглед ја гледаше мајката в лице.

—  Та не знам — размислуваше мајката. — Зошто да не побегне ако е тоа без опасност?

Саша ја затресе главата и суво праша:

—  Да не знаете, можеби, што смее болниот да јаде? Бара да јаде?

—  Сè може, сè! Сега јас . ..

Отиде во кујната, Саша полека тргна по неа.

—  Да ви помогнам?

—  Благодарам — зошто?!

Мајката се наведна над печката да го земе тенџерето. Девојката тивко и рече:

—  Почекајте .. .

Лицето и’ пребледна, очите занесено и’ се раширија и растреперените усни со напор огнено и брзо зашепотеа:

—  Сакам да ве помолам. Знам — не ќе се согласи! Наговорете го. Тој е — потребен, речете му дека е нужен за делото, дека јас се плашам — да не се поболи. Гледате! Судењето уште не е определено .. .

Се гледаше дека и’ е тешко да зборува. Таа целата се исправи, гледаше настрана гласот нееднакво и ѕвонеше. Капнато ги спушти клепките, си ја гризеше усната, а прстите на силно стегнатите раце и потпукнуваа.

Мајката беше зачудена од нејзиното навалување, но го разбра и возбудена, опфатена од тажно чувство, ја прегрна Саша и полека одговори:

—  Драга моја! Тој никого освен себеси не ќе послуша — никого!

Двете молчеа цврсто прилепени една до друга. Потоа Саша внимателно ја тргна мајчината рака од своите рамена и затреперено рече:

—  Да, имате право! Сето тоа е будалштина, нерви ...

И наеднаш, откако стана сериозна, просто заврши:

—  Туку, ајде да го нараниме ранетиот . ..

Седна крај постелата на Ивана и веќе грижливо и милозливо го прашуваше.

—  Многу ли те боли главата!

—  Не премногу, само се ми се врти! И некоја папсаност — засрамено одговори Иван наметнувајќи ја покривката се до брадата и мижуркаше со очите како од силна светлина. Забележувајќи дека тој се колеба да јаде во нејзино присуство, Саша стана и излезе.

Иван седна на постелата, погледна по неа и мижуркајќи рече:

—  Убавица!...

Очите му беа светли и весели, забите ситни, густи, гласот сè уште неуверен.

—  Колку години имате? — замислено праша мајката.

—  Седумнаесет ...

—  Кај ви се родителите?

—  В село, а јас сум овде од десеттата година — завршив училиште — и ваму! А како се викате вие, другарке?

Мајката секогаш овој збор ја расмеваше и ја трогнуваше кога некој ќе и се обрнеше со него. И сега се насмевна и праша:

—  Зошто ви е да знаете?

Младичот вџашено помолче и и објасни:

—  Видете, студентот од нашиот кружок, то ест оној што читаше со нас, ни зборуваше за мајката на Павел Власов, работник... знаете, демонстрациите на Први мај!

Таа потврди со главата и го напна вниманието.

—  Тој прв отворено го крена знамето на нашата партија! — со гордост изјави младичот и неговата гордост топло се одзва во срцето мајчино.

—  Јас не бев таму, — тогаш мислевме овде да приредиме своја демонстрација — но пропадна! Тогаш бевме малку. Но идната година — повелете! ... Ќе видите!

Тој се задави од возбуда претчувствувајќи ги идните настани, потоа продолжи размавтувајќи со лажицата низ воздухот:

—  Туку, почнав за Власова — мајката. Таа исто така потоа влегла во партијата. Велат дека е таква — просто... чудо!

Мајката широко се насмевна, и беше пријатно да ги слуша одушевените пофалби на детето. Пријатно и незгодно. Дури сакаше да му рече — јас сум Власова!... Но се воздржа и со блага насмевка тажно си рече во себе:

—  Ех ти, стара будалинко!...

— Туку — јадете повеќе! Оздравете што поскоро за доброто дело! — Одеднаш возбудено почна да зборува наведнувајќи се кон него.

Вратата се отвори, дувна влажен есенски студ, влезе Софија, румена, весела.

—  По мене шпионите одат како стројници по богата невеста, чесен збор! Треба да се тргнам одовде... Па, како си Вања! Добро? Што стана со Павела, Ниловна? Овде ли е Саша?

Прашуваше палејќи цигара и одговор не очекуваше, со погледот на своите сиви очи ја милуваше мајката и младичот. Мајката ја посматраше и смешкајќи се во себе мислеше:

—  Ете и јас се запишав во вистинските луѓе!

И повторно се наведна над Ивана и му рече:

—  Оздравувајте, синче!

И излезе во трпезаријата. Таму Софија и раскажуваше на Саша:

—  Таа веќе има скоро триста примероци! Ќе се отепа себеси со таква работа! Тоа се вика — јунаштво! Знаете, Саша, дека е голема среќа да се живее меѓу такви луѓе, да бидеш нивни другар, да работиш со нив...

—  Да, — тивко одговори девојката.

Вечерта, на чајот, Софија и рече на мајката:

—  А вие, Ниловна, треба повторно да одите на село.

—  Но, што ако! Кога?

—  Можете ли по три дена?

—  Добро!

— Немојте пешки! — тивко ја посоветува Николај. — Земете поштенски коњи и, ви се молам, по друг пат, низ Николска општина . ..

Замолче и се намурти. Тоа не му личеше на неговото лице, оти секогаш чудно и грдо му го менуваше мирниот израз.

—  Низ Николско е далеку! — забележа мајката.

—  И скапо е со коњи...

—  Видете што — продолжи Николај. — Јас сум воопшто против тоа патување. Таму е немирно, — веќе имаше апсења, затворен е некој учител, треба поголема внимателност. Треба да се почека ...

Удирајќи со прстите по масата Софија забележа:

— Нам ни е важно непрекинато да се врши растурањето на литературата. Не се плашите ли да одите, Ниловна? — одеднаш праша таа.

Мајката се почувствува навредена.

—  Кога сум се плашела јас? И првиот пат тоа го правев без страв ... а сега одеднаш... — не завршувајќи ја реченицата таа ја наведна главата. Секогаш кога ќе ја прашаа — дали не се плаши, дали и е удобно, може ли да го стори ова или она, — таа во таквите прашања гледаше молба, и се чинеше дека ја туркаат настрана од себе, дека со неа се однесуваат поинаку одошто еден кон друг.

—  Попусто ме прашувате — дали се плашам, — рече таа со воздивка — та вие еден со друг не се прашувате за стравот.

Николај брзо ги симна очилата, повторно ги намести и внимателно ја погледна сестра си в лице. Збунетото молчење ја вознемири Власова, таа стана од столот како виновник со желба нешто да им каже, но Софија се допре до нејзината рака и тивко ја помоли:

—  Простете ми! Другпат не!

Тоа мајката ја насмевна и по неколку минути сите тројца загрижено и пријателски зборуваа за патувањето на село.