Κεφάλαιο VIII

Δημοκρατία και σοβιετικό σύστημα

Τώρα, έχοντας ξεμπερδέψει με την ιστορική ανασκόπηση του ζητήματος, μπορούμε να ασχοληθούμε με μερικές γενικεύσεις.

H ιστορία της Υπερκαυκασίας στη διάρκεια των τελευταίων πέντε χρόνων δίνει μία πολύ μορφωτική σειρά μαθημάτων για το ζήτημα της δημοκρατίας σε μία επαναστατική περίοδο. Στις εκλογές για την παν-ρωσική Συντακτική Συνέλευση ούτε ένα από τα καυκασιανά κόμματα δεν πρόβαλε πρόγραμμα απόσχισης από τη Ρωσία. Γύρω στους τέσσερις ή πέντε μήνες μετά, τον Απρίλιο του 1918, το Σέιμ της Υπερκαυκασίας, αποτελούμενο από τους ίδιους ακριβώς αντιπροσώπους που συμμετείχαν στη Συντακτική, αποφάσισε να αποσχιστεί και να σχηματίσει ανεξάρτητο κράτος. Έτσι, πάνω σε αυτό το θεμελιώδες ζήτημα της εθνικής ύπαρξης - με τη Σοβιετική Ρωσία ή χώρια και εναντίον της - κανείς δε σκέφτηκε να συμβουλευτεί τη γνώμη του πληθυσμού της Υπερκαυκασίας - καμία αναφορά δεν έγινε σε δημοψήφισμα ή νέες εκλογές. Η απόσχιση της Υπερκαυκασίας από τη Ρωσία αποφασίστηκε από τους ίδιους βουλευτές που είχαν εκλεγεί στη βάση των άμορφων, αφηρημένα δημοκρατικών προγραμμάτων της πρώτης περιόδου της επανάστασης, με σκοπό να την εκπροσωπήσουν στην Πετρούπολη.

Αρχικά η Υπερκαυκασιανή Δημοκρατία ανακοινώθηκε σαν ένωση όλων των εθνοτήτων. Αλλά η κατάσταση που δημιουργήθηκε από το ίδιο το γεγονός της απόσχισης από τη Ρωσία, και από την αναζήτηση νέου διεθνούς προσανατολισμού, οδήγησε στον κατακερματισμό της Υπερκαυκασίας σε τρία εθνικά κομμάτια: Το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και τη Γεωργία. Ήδη από τις 26 Μαΐου 1918, πέντε βδομάδες μετά την απόσχιση, το ίδιο ακριβώς Σέιμ, αποτελούμενο από μέλη της παν-ρωσικής Συντακτικής Συνέλευσης, το οποίο ίδρυσε την Υπερκαυκασιανή Δημοκρατία, διακήρυξε τη διάλυσή της. Πάλι κανείς δεν συμβουλεύτηκε τις λαϊκές μάζες. Ούτε με καινούριες εκλογές, ούτε με άλλο τρόπο. Πρώτα, χωρίς να ρωτήσει το λαό, αποσχίστηκε από τη Ρωσία - στο όνομα μίας στενότερης ένωσης των Τατάρων, των Αρμένιων και των Γεωργιανών, όπως εξήγησαν οι ηγέτες του Σέιμ. Μετά, με την πρώτη ώθηση από το εξωτερικό, οι Τάταροι, οι Αρμένιοι και οι Γεωργιανοί, χωρίστηκαν σε τρία κράτη, ξανά χωρίς να ζητηθεί η γνώμη τους.

Την ίδια μέρα το Γεωργιανό τμήμα του Σέιμ διακήρυξε την ανεξαρτησία της Γεωργιανής Δημοκρατίας. Κανείς δεν ρώτησε τους εργάτες και τους αγρότες της Γεωργίας - βρέθηκαν μπροστά σε ένα τετελεσμένο γεγονός.

Στην πορεία των επόμενων εννιά μηνών, η ασχολία των μενσεβίκων ήταν η επιβολή του "τετελεσμένου γεγονότος": οι κομουνιστές οδηγήθηκαν στην παρανομία, άνοιξαν σχέσεις με τους Τούρκους και τους Γερμανούς, έγιναν διαπραγματεύσεις για συνθήκες ειρήνης, οι Γερμανοί αντικαταστάθηκαν από τους ’γγλους και τους Αμερικάνους, οι μενσεβίκοι προχώρησαν τις θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις τους και, πάνω απ' όλα, δημιούργησαν τις πραιτωριανές ένοπλες δυνάμεις τους με τη μορφή των εθνοφρουρών. Και μόνο μετά απ' αυτό επιχείρησαν να συγκαλέσουν τη Συντακτική Συνέλευση (το Μάιο του 1919), βάζοντας μπροστά στις μάζες το καθήκον να εκλέξουν αντιπρόσωπους στο κοινοβούλιο μιας ανεξάρτητης Γεωργιανής Δημοκρατίας, την οποία προηγουμένως ούτε είχαν ονειρευτεί, ούτε ακούσει.

Αλλά τι σημαίνουν όλα αυτά; Αν, ας πούμε, ο Μακντόναλντ ήταν ένοχος ιστορικής σκέψης, αν δηλαδή ήταν ικανός να διακρίνει μέσα στην ιστορία την κίνηση των ζωντανών δυνάμεων και συμφερόντων, να ξεχωρίζει την πραγματική τους φύση από τη μάσκα που τις καλύπτει, τα πραγματικά κίνητρα από τις αφορμές, θα είχε πρώτα απ' όλα καταλάβει ότι οι μενσεβίκοι πολιτικοί, αυτοί οι κατ' εξοχήν δημοκράτες, στόχευαν και έπαιρναν τα πιο σημαντικά μέτρα, με τρόπο ριζικά αντίθετο από τις αρχές της πολιτικής δημοκρατίας. Είναι αλήθεια ότι έκαναν χρήση του υπερκαυκασιανού τμήματος της παν-ρωσικής Συντακτικής Συνέλευσης. Αλλά το χρησιμοποίησαν για σκοπούς όλωσδιόλου αντίθετους από αυτούς για τους οποίους είχε εκλεγεί. Μετά, ενίσχυσαν τεχνητά αυτό το απομεινάρι του χθες της επανάστασης, για να το αντιπαρατάξουν στο αύριο της. Συγκάλεσαν τη γεωργιανή Συντακτική Συνέλευση μόνο αφού είχαν συνειδητά οδηγήσει τη Γεωργία σε μία κατάσταση όπου ο λαός δεν είχε εκλογή: η Υπερκαυκασία είχε αποσχιστεί από τη Ρωσία, η Γεωργία από την Υπερκαυκασία, το Μπατούμι ήταν υπό βρετανική κατοχή, αναξιόπιστοι λευκοφρουροί φίλοι βρισκόντουσαν στα σύνορα της δημοκρατίας, οι Γεωργιανοί μπολσεβίκοι είχαν τεθεί εκτός νόμου. Το μενσεβίκικο κόμμα έμενε ο μόνος δυνατός ενδιάμεσος ανάμεσα στη Γεωργία και την Αντάντ, από την οποία εξαρτιόταν ο εφοδιασμός της. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι "δημοκρατικές" εκλογές δεν μπορούσαν παρά να σημαίνουν την επικύρωση όλης της αλυσίδας γεγονότων που είχαν επιτευχθεί με αντεπαναστατική βία, από τη μεριά τόσο των ίδιων των μενσεβίκων, όσο και των ξένων συνεταίρων και προστατών τους.

Ας τα συγκρίνουν αυτά με την Οκτωβριανή Επανάσταση, την οποία προετοιμάσαμε ανοιχτά, συγκεντρώνοντας τις μάζες γύρω από το πρόγραμμα "όλη η εξουσία στα σοβιέτ", χτίζοντας τα σοβιέτ, παλεύοντας για τα σοβιέτ, και κερδίζοντας παντού την πλειοψηφία σε αυτά ενάντια στους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες, μέσα από συνεπή και αδιάλλακτη προσπάθεια, και ας μας πουν σε ποια πλευρά ήταν η πραγματική επαναστατική δημοκρατία.

Εδώ πρέπει να επιστρέψουμε σε μερικά ζητήματα των μηχανισμών της επανάστασης, όπως τους ξέρουμε από ολόκληρη την εμπειρία της σύγχρονης ιστορίας.

Μέχρι σήμερα, η εμπειρία έχει δείξει ότι μια επανάσταση είναι δυνατή μόνο όταν τα συμφέροντα της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού, και επομένως διαφορετικών τάξεων, ερχόντουσαν σε σύγκρουση με το υπάρχον σύστημα ιδιοκτησίας και κρατικών σχέσεων. Η επανάσταση επομένως, ξεκίναγε με στοιχειώδη "εθνικά" αιτήματα που εκφράζανε το ιδιοτελές συμφέρον των ιδιοκτητριών τάξεων, τη μυωπία της μεσαίας τάξης και την πολιτική καθυστέρηση του προλεταριάτου. Ήταν μόνο μέσα στη διαδικασία της συγκεκριμένης πραγματοποίησης αυτού του προγράμματος που τα συγκρουόμενα συμφέροντα εμφανιζόντουσαν στο στρατόπεδο της επανάστασης. Τα συντηρητικά, εύπορα στοιχεία της ριχνόντουσαν βαθμιαία η με ένα χτύπημα στο στρατόπεδο της αντεπανάστασης, ενώ όλο και μεγαλύτεροι αριθμοί από τις καταπιεσμένες μάζες έπαιρναν μέρος στον καυγά. Τα αιτήματα γινόντουσαν πιο αποφασιστικά, οι μέθοδοι πιο αδιάλλακτες. Η επανάσταση εδώ έφτανε στο κορυφαίο σημείο της. Για παραπέρα ανοδική πορεία της έλειπαν είτε υλικές προϋποθέσεις (οι συνθήκες της παραγωγής), είτε μία συνειδητή πολιτική δύναμη (ένα κόμμα). Η επανάσταση έπαιρνε τότε καθοδική κατεύθυνση, για μία μικρή περίοδο ή για μια μακριά ιστορική εποχή. Το ακραίο κόμμα της επανάστασης είτε εκδιωχνόταν από την εξουσία, είτε εθελοντικά ψαλίδιζε το πρόγραμμα δράσης του, περιμένοντας μια πιο ευνοϊκή στροφή των γεγονότων.

[Δίνουμε εδώ μία αλγεβρική φόρμουλα της επανάστασης χωρίς ακριβή ταξικά περιγράμματα, αλλά αρκεί για τον τωρινό σκοπό μας, καθώς ασχολούμαστε με το συσχετισμό της πάλης των ζωντανών δυνάμεων με τις μορφές της δημοκρατίας.]

Ένας αντιπροσωπευτικός θεσμός κληρονομημένος από το παρελθόν (τα Etats Generaux στη Γαλλία, η Αυτοκρατορική Δούμα στη Ρωσία), μπορεί σε μία ορισμένη στιγμή να δώσει ώθηση στην επανάσταση και την επόμενη στιγμή να γίνει εμπόδιο.

Ένας αντιπροσωπευτικός θεσμός εκλεγμένος στην πρώτη περίοδο της επανάστασης, πάντα αντανακλά τον πολιτικό της πρωτογονισμό, την αφέλεια, και την αναποφασιστικότητα. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο σύντομα γίνεται φρένο στην ανάπτυξη της επανάστασης. Αν δεν υπάρχει επαναστατική δύναμη που να μπορεί να ξεπεράσει αυτό το εμπόδιο, η επανάσταση φτάνει σε αδιέξοδο και μετά υποχωρεί. Η Συντακτική Συνέλευση καταργείται από μια αντεπανάσταση. Έτσι έγινε με την επανάσταση του 1848. Ο στρατηγός Βράγγελ[52] κατάργησε την πρωσική Συντακτική Συνέλευση, η οποία αποδείχτηκε ανίκανη να καταργήσει τον στρατηγό Βράγγελ, και δεν καταργήθηκε έγκαιρα από το επαναστατικό κόμμα. Είχαμε και 'μεις το στρατηγό Βράγγελ μας, με όμοιες και εμφανώς κληρονομημένες προδιαθέσεις. Όμως εμείς καταργήσαμε αυτόν. Μπορέσαμε να το κάνουμε αυτό επειδή είχαμε εγκαίρως καταργήσει τη Συντακτική Συνέλευση. Η Συντακτική Συνέλευση της Σαμάρας, για παράδειγμα, επανέλαβε το πρωσικό πείραμα, βρίσκοντας τον νεκροθάφτη της στο πρόσωπο του Κολτσάκ.

Η Γαλλική Επανάσταση μπόρεσε για ένα διάστημα να λειτουργήσει παράλληλα με δυσκίνητους και βραδυπορούντες αντιπροσωπευτικούς θεσμούς, μόνο επειδή η Γερμανία τότε ήταν ανύπαρκτη, ενώ η Αγγλία, τότε όπως και τώρα, δύσκολα θα μπορούσε να καταβάλλει μία ηπειρωτική χώρα. Έτσι η Γαλλική Επανάσταση, αντίθετα με την δική μας, απολάμβανε από την αρχή μίας παρατεταμένης "περιόδου χάριτος" από το εξωτερικό, που της επέτρεψε για ένα διάστημα να προχωρήσει πειραματιζόμενη, προσαρμόζοντας διαδοχικές δημοκρατικές αντιπροσωπευτικές μορφές στις ανάγκες της επανάστασης. Αλλά όταν η κατάσταση έγινε απειλητική, το επαναστατικό κόμμα δεν μπήκε στο καλούπι της τυπικής δημοκρατίας, αλλά με τη βοήθεια της γκιλοτίνας, έκοψε στα γρήγορα την δημοκρατία σύμφωνα με τις πολιτικές του ανάγκες. Οι Γιακομπίνοι εξόντωσαν τα δεξιά μέλη της Συμβατικής και έβαλαν στη θέση τους τους κεντριστές. Η πορεία της επανάστασης κύλησε, όχι στο κανάλι της δημοκρατίας, αλλά σύμφωνα με τα στενά, τα ρεύματα και τις δίνες της τρομοκρατικής δικτατορίας.

Η ιστορία στο σύνολό της δεν γνωρίζει επανάσταση που να ολοκληρώθηκε δια της δημοκρατικής οδού. Γιατί η επανάσταση παραείναι σοβαρή σύγκρουση, που λύνεται πάντα όχι σύμφωνα με την μορφή, αλλά σύμφωνα με το περιεχόμενο. Συμβαίνει συχνά άτομα να χάσουν τις περιουσίες τους και ακόμη και την "τιμή" τους, τηρώντας τους κανόνες ενός παιχνιδιού όπως η τράπουλα. Οι τάξεις όμως ποτέ δεν συναινούν στο να χάσουν τις περιουσίες τους, την εξουσία και την "τιμή" τους, για να τηρήσουν τους κανόνες του παιχνιδιού του "δημοκρατικού" κοινοβουλευτισμού. Πάντοτε αποφασίζουν αυτό το θέμα με σοβαρότητα, δηλαδή ανάλογα με τον πραγματικό συσχετισμό των υλικών δυνάμεων, και όχι με τα σκιώδη φαντάσματα αυτών των δυνάμεων.

Αναμφίβολα ακόμη και σε χώρες σαν την Βρετανία όπου οι προλετάριοι αποτελούν την πλειοψηφία, ο αντιπροσωπευτικός θεσμός που θα δημιουργηθεί από την επανάσταση της εργατικής τάξης θα αντανακλά, όχι μόνο τις πρώτες ανάγκες της επανάστασης, αλλά επίσης και τις τερατώδεις συντηρητικές παραδόσεις αυτής της χώρας. Η νοοτροπία ενός σημερινού Βρετανού συνδικαλιστή ηγέτη είναι ένα μίγμα των θρησκευτικών και κοινωνικών προκαταλήψεων της περιόδου της αναστήλωσης του καθεδρικού του Αγίου Παύλου, της πρακτικής επιδεξιότητας ενός αξιωματούχου των συνδικάτων στο απόγειο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, του σνομπισμού ενός μικροαστού που παλεύει να είναι αξιοσέβαστος και της ανήσυχης συνείδησης ενός εργατικού πολιτικού που έχει κατ' επανάληψη προδώσει τους εργάτες. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν οι επιρροές των διανοούμενων, των καθηγητών και των φαβιανών, των σοσιαλιστικών ηθικοπλαστικών κυριακάτικων κηρυγμάτων, των ρασιοναλιστικών σχεδίων των πατσιφιστών, του ερασιτεχνισμού των "σοσιαλιστών των λεσχών" και η επίμονη και υπεροπτική φαβιανή στενοκεφαλιά. Παρότι οι σημερινές κοινωνικές συνθήκες στη Βρετανία είναι άκρως επαναστατικές, το σπουδαίο ιστορικό παρελθόν της έχει αποθέσει μία συντηρητική κρούστα στη συνείδηση όχι μόνον της εργατικής γραφειοκρατίας αλλά επίσης και των ανώτερων στρωμάτων των πιο ειδικευμένων εργατών. Τα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά στην κοινωνική επανάσταση στη Ρωσία είναι αντικειμενικά: Η πρωτοκαθεδρία της μικρής αγροτικής παραγωγής, και η τεχνική οπισθοδρόμηση στη βιομηχανία. Στην Αγγλία αυτά τα εμπόδια είναι υποκειμενικά: η αποστεωμένη συνείδηση ενός συλλογικού Χέντερσον και μίας κας Σνόουντεν με κεφάλια Λερναίας Ύδρας. Η προλεταριακή επανάσταση θα αντιμετωπίσει αυτά τα εμπόδια με τις μεθόδους της κατάργησης και της αυτοκάθαρσης. Αλλά δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα τα αντιμετωπίσει με δημοκρατικές μεθόδους. Ο ίδιος ο κ. Μακντόναλντ θα εμποδίσει κάτι τέτοιο - όχι με το πρόγραμμά του, αλλά με το ίδιο το γεγονός της συντηρητικής του ύπαρξης.

Αν η Ρώσικη Επανάσταση - με τις ανεπίλυτες κοινωνικές σχέσεις στο εσωτερικό και την πανταχού παρούσα απειλή στο εξωτερικό - είχε δέσει τον εαυτό της με τα δεσμά της αστικής δημοκρατίας, θα είχε βρεθεί εδώ και καιρό να κείτεται στο οδόστρωμα με ένα μαχαίρι στο λαιμό. Ο Κάουτσκυ έχει απαντήσει ότι η κατάρρευση της Ρώσικης Δημοκρατίας δεν θα αποτελούσε και σπουδαίο πλήγμα στην παγκόσμια επανάσταση. Αλλά αυτό δεν έχει καμία σχέση με το ζήτημα. Δεν έχουμε καμία απολύτως αμφιβολία ότι η πτώση της δημοκρατίας του ρώσικου προλεταριάτου θα ΄βγαζε ένα μεγάλο βάρος από πολλές καρδιές. Ο καθένας τους θα 'λεγε "σας το 'χα πει!". Ο Κάουτσκυ θα έγραφε το υπ' αριθ. 1.001 φυλλάδιο του, στο οποίο θα εξηγούσε γιατί υπέκυψε η εξουσία των Ρώσων εργατών, αλλά δε θα εξηγούσε γιατί ο ίδιος είναι καταδικασμένος να είναι ένα απόλυτο μηδενικό. Όσο για μας εδώ, συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι το ίδιο το γεγονός ότι η Σοβιετική Δημοκρατία δεν έπεσε κατά τη διάρκεια των πιο δύσκολων χρόνων , είναι η καλύτερη μαρτυρία υπέρ του σοβιετικού συστήματος. Το σύστημα αυτό δεν έχει βέβαια καμία θαυματουργή δύναμη. Αποδείχτηκε όμως αρκετά ευέλικτο για να διατηρήσει στο Κομουνιστικό Κόμμα, το οποίο έδεσε στενά με τις μάζες, την ευχέρεια κινήσεων που ήταν απαραίτητη ώστε να κρατήσει την πρωτοβουλία, για να το προστατέψει από τους κινδύνους του κοινοβουλευτικού παιχνιδιού, το οποίο είναι ζήτημα δευτερεύουσας και τριτεύουσας σημασίας σε σχέση με τα θεμελιώδη καθήκοντα της επανάστασης. Όσον αφορά τον αντίθετο κίνδυνο, του να ξεκοπεί από τις αλλαγές στις διαθέσεις και τους συσχετισμούς των δυνάμεων, το σοβιετικό σύστημα έχει επίσης επιδείξει την μεγαλύτερη ζωτικότητα στη διάρκεια της τελευταίας χρονιάς. Οι μενσεβίκοι όλου του κόσμου αρπάχτηκαν από τη φράση του "θερμιδωριανού σταδίου"[53] της Ρώσικης Επανάστασης. Όμως δεν ήταν αυτοί αλλά εμείς που διατυπώσαμε αυτή τη διάγνωση. Και, πράγμα σημαντικότερο, οι παραχωρήσεις στις θερμιδωριανές διαθέσεις και τάσεις των μικροαστών, απαραίτητες για να διατηρηθεί η εξουσία του προλεταριάτου, γίνανε από το Κομουνιστικό Κόμμα χωρίς να υπάρξουν ρωγμές στο σύστημα και χωρίς να εγκαταλείψει το πηδάλιο. Ένας σκεπτόμενος Ρώσος καθηγητής, ο οποίος κάτι έμαθε από την επανάσταση, περιέγραψε με χιούμορ την νέα οικονομική πολιτική μας σαν "κάθοδο του λόφου με τα φρένα πατημένα". Είναι πιθανό αυτός ο καθηγητής, μαζί με πολλούς άλλους, να θεωρεί αυτή την κάθοδο, της οποίας δεν προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε ούτε την έκταση ούτε τη σημασία, σαν κάτι τελειωτικό και αποφασιστικό. Θα πρέπει να ξαναμάθει, ότι όσο σημαντικές και αν είναι οι περιστασιακές παρεκκλίσεις, η πολιτική μας πάντοτε ξαναβρίσκει και διατηρεί την βασική της πορεία. Για να το καταλάβει αυτό θα πρέπει να μετρήσει την τακτική μας, όχι με το μέτρο των αισθησιοκάπηλων των εφημερίδων, αλλά στην κλίμακα μίας ιστορικής εποχής. Σε κάθε περίπτωση, το να "κατεβαίνεις με πατημένα τα φρένα", από την οπτική γωνία του προλεταριάτου που βρίσκεται στην εξουσία, έχει τα ίδια πλεονεκτήματα με αυτά που κερδίζει το αστικό καθεστώς παραχωρώντας μεταρρυθμίσεις που αδυνατίζουν τη δύναμη της επαναστατικής επίθεσης - μία σύγκριση που θα πρέπει να είναι απόλυτα κατανοητή στον Χέντερσον, αφού ολόκληρο το κόμμα του δεν είναι παρά ένα φρένο ασφαλείας για την αστική κοινωνία.

Και ο "εκφυλισμός" του σοβιετικού συστήματος, για τον οποίο τόσο μιλάνε και γράφουν οι μενσεβίκοι όλων των εθνών για μήνες, ακόμη και χρόνια; Αυτό που αποκαλούν "εκφυλισμό" συνδέεται στενά με αυτό που περιγράφτηκε παραπάνω σαν κάθοδος με πατημένα τα φρένα. Η διεθνής επανάσταση διανύει μία διαδικασία μοριακής συγκέντρωσης δυνάμεων κάτω από την εξωτερική εμφάνιση της στασιμότητας ή ακόμη και της υποχώρησης. Μία φάση αυτής της διαδικασίας είναι και η νέα οικονομική μας πολιτική. Αυτή η δύσκολη περίοδος διεθνούς ανάπαυλας φυσικά επηρεάζει τις συνθήκες και τις ανάγκες των ρώσικων εργαζόμενων μαζών, και κατά συνέπεια την λειτουργία του σοβιετικού συστήματος. Ο διοικητικός και οικονομικός μηχανισμός μας έχει κάνει μεγάλες προόδους στη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αλλά σαν μαζικοί αντιπροσωπευτικοί θεσμοί, τα σοβιέτ δεν θα μπορούσαν φυσικά να κρατήσουν την μεγάλη ένταση που τα διέκρινε στη διάρκεια της πρώτης περιόδου των εσωτερικών αγώνων ή των στιγμών έντονου κίνδυνου από το εξωτερικό. Οι πομπώδεις δραστηριότητες των κοινοβουλευτικών κομμάτων, οι συνδυασμοί και οι ίντριγκές τους, μπορεί να φτάνουν στη δραματική τους κορύφωση ακόμη και μέσα στη μεγαλύτερη υποχώρηση των μαζών. Το σοβιέτ δεν είναι τόσο ανεξάρτητο από τον τόπο και το χρόνο. Αντανακλά πολύ πιο άμεσα τη ζωή και τα αισθήματα των μαζών. Είναι λοιπόν τερατώδες να καταγράφεται σαν ελάττωμα, αυτό που είναι η μεγαλύτερή του αρετή. Μόνον η ανάπτυξη της επανάστασης στην Ευρώπη θα ξαναδώσει μια σπουδαία ώθηση στο σοβιετικό σύστημα.

Ή μήπως θα μπορούσε κανείς να "ανυψώσει το ηθικό των μαζών" με τη μενσεβίκικη αντιπολίτευση και τα υπόλοιπα μυστήρια του κοινοβουλευτισμού; Ένα σωρό χώρες έχουν κοινοβουλευτική δημοκρατία. Κι' όμως, τι βλέπουμε; Μόνο ο πιο στενόμυαλος καθηγητής συνταγματικού δικαίου ή ο πιο θρασύς αποστάτης του σοσιαλισμού θα μπορούσε να αρνηθεί το γεγονός ότι οι ρώσικες εργαζόμενες μάζες αυτή τη στιγμή, ακόμη και στη μέση του "εκφυλισμού" του σοβιετικού συστήματος, συμμετέχουν στη διεύθυνση όλων των εκφάνσεων της κοινωνικής ζωής με τρόπο εκατό φορές πιο ενεργό, πιο άμεσο, συνεχή και αποφασιστικό παρά σε οποιαδήποτε κοινοβουλευτική δημοκρατία.

* * *

Σε όλες τις χώρες που διατηρούν την παλιά κοινοβουλευτική κουλτούρα, έχουν αναπτυχθεί μία σειρά πολύπλοκοι μηχανισμοί με τους οποίους η θέληση του κεφάλαιου μεταβιβάζεται μέσω ενός κοινοβουλίου που βασίζεται στο καθολικό εκλογικό δικαίωμα. Σε νέες και πολιτιστικά πιο καθυστερημένες χώρες η δημοκρατία, στηριζόμενη σε αγροτικά θεμέλια, παίρνει έναν πολύ πιο ξεκάθαρο, και επομένως διδακτικό, χαρακτήρα. Ακριβώς όπως ξεκινάει κανείς τη μελέτη των ζωικών οργανισμών από την αμοιβάδα, έτσι η μελέτη του περίπλοκου μηχανισμού του βρετανικού κοινοβουλευτισμού πρέπει να ξεκινήσει με την εξέταση της πρακτικής των βαλκανικών πολιτευμάτων.

Τα κόμματα που κυριαρχούν στη Βουλγαρία, και που την κυβερνούν από την αρχή της ανεξάρτητης ύπαρξής της, ήταν πάντα μπλεγμένα σε μία αδιάκοπη διαμάχη μεταξύ τους, παρότι τα προγράμματά τους δεν διέφεραν σε τίποτα. Το κάθε κόμμα, είτε γερμανόφιλο, είτε ρωσόφιλο, μόλις ο ηγεμόνας το καλούσε στην εξουσία, αμέσως διέλυε την εθνοσυνέλευση και συγκαλούσε εκλογές, οι οποίες χωρίς εξαίρεση έδιναν στο κυβερνών κόμμα τη συντριπτική πλειοψηφία, αφήνοντας στους αντιπάλους του μόλις δύο-τρεις έδρες. Ένα από τα κόμματα που είχαν σχεδόν αφανιστεί από τις δημοκρατικές εκλογές, δύο-τρία χρόνια μετά το καλούσε ο ηγεμόνας να αναλάβει καθήκοντα. Διέλυε την εθνοσυνέλευση και έκανε εκλογές, που αυτή τη φορά έδιναν σε αυτό την πλειοψηφία των εδρών. Η βουλγαρική αγροτιά, που από το πολιτιστικό της επίπεδο και την πολιτική της εμπειρία δεν μπορεί να τοποθετηθεί χαμηλότερα από την γεωργιανή, αμετάβλητα εξέφραζε την πολιτική της επιθυμία ψηφίζοντας το κόμμα που είχε την εξουσία. Και σε μία επανάσταση, η αγροτιά υποστηρίζει μόνο αυτό το κόμμα που δείχνει στην πράξη ότι κρατάει ή μπορεί να κρατήσει την εξουσία. Αυτή ήταν η περίπτωση με τους σοσιαλεπαναστάτες μετά την επανάσταση του Μάρτη του 1917. Αυτή ήταν η περίπτωση με τους μπολσεβίκους μετά τον Οχτώβρη. Η "δημοκρατική" κυριαρχία των μενσεβίκων στη Γεωργία ήταν ουσιαστικά "βαλκανικού" χαρακτήρα, αν και ντυμένη με το μανδύα μιας επαναστατικής εποχής: στηριζόταν δηλαδή πάνω στην ιστορικά αποδεδειγμένη ανικανότητα της αγροτιάς, κάτω από το αστικό σύστημα, να δημιουργήσει το δικό της κόμμα για να οδηγήσει τις τύχες του έθνους. Σε όλη τη διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας, το πρόγραμμα και η ηγεσία δινόντουσαν από τις πόλεις. Το αποφασιστικό χαρακτηριστικό μίας επανάστασης εξαρτιόταν από την έκταση στην οποία οι αγροτικές μάζες ταύτιζαν τις τύχες τους με τα ακραία αριστερά κόμματα των πόλεων. Έτσι έγινε στο Μίνστερ στη Γερμανία στο τέλος της μεταρρύθμισης. Έτσι έγινε στη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, όπου οι λέσχες των Γιακομπίνων της πόλης μπορούσαν να στηρίζονται στο χωριό. Η επανάσταση του 1848 νικήθηκε από την αρχή της για τον λόγο ακριβώς ότι η αδύνατη αριστερή της πτέρυγα δεν μπορούσε να κερδίσει την υποστήριξη του χωριού, και η αγροτιά στο πρόσωπο του στρατού παρέμεινε στην πλευρά του νόμου και της τάξης. Η παρούσα Ρώσικη Επανάσταση οφείλει την επιτυχία της κυρίως στο γεγονός ότι οι εργάτες κατάφεραν να κατακτήσουν πολιτικά την αγροτιά δείχνοντάς της την ικανότητά τους να κυβερνήσουν.

Στη Γεωργία οι μικροί αριθμοί και η καθυστέρηση του προλεταριάτου επέτρεψαν μία ασύγκριτα μεγαλύτερη παράταση στην εξουσία της πολιτικής συμμαχίας ανάμεσα στη διανόηση της μεσαίας τάξης και τις πιο συντηρητικές ομάδες των εργατών. Οι Γεωργιανοί αγρότες προσπάθησαν με ταραχές και εξεγέρσεις να επιβάλλουν τα ριζοσπαστικά τους αιτήματα στην κυβέρνηση, αλλά, όπως πάντα, αποδείχτηκαν ανίκανοι να πάρουν την εξουσία στα δικά τους χέρια. Οι μεμονωμένες εξεγέρσεις τους καταπνίχτηκαν. Εν τω μεταξύ, η κοινοβουλευτική απάτη προχωρούσε.

Η σχετική σταθερότητα του μενσεβίκικου καθεστώτος οφειλόταν στην πολιτική ανικανότητα των ανοργάνωτων αγροτικών μαζών, την οποία οι μενσεβίκοι έντεχνα συντηρούσαν. Την επιτυχία τους διευκόλυνε το ότι έλυσαν το ζήτημα της πραγματικής εξουσίας, σε αντίθεση με τις αρχές της διακυβέρνησης από το λαό, οργανώνοντας μία ανεξάρτητη ένοπλη δύναμη που δεν όφειλε καμιά απολύτως υποταγή στους δημοκρατικούς θεσμούς. Μιλάμε για την εθνοφρουρά, για την οποία μέχρι τώρα μιλήσαμε μόνο εν παρόδω. Κι' όμως, αυτή είναι η πιο σημαντική ένδειξη για τη λύση των μυστηρίων μιας μενσεβίκικης δημοκρατίας. Η εθνοφρουρά υπαγόταν κατευθείαν στην εξουσία του πρόεδρου της δημοκρατίας, και την αποτελούσαν μόνο προσεκτικά επιλεγμένοι και καλά οπλισμένοι οπαδοί του καθεστώτος. Ο Κάουτσκυ το ξέρει: "μόνο δοκιμασμένοι, οργανωμένοι σύντροφοι μπορούσαν να πάρουν όπλα" (σελ. 61). Σαν δοκιμασμένος και οργανωμένος μενσεβίκος, ο ίδιος ο Κάουτσκυ εντάχτηκε σαν επίτιμος στρατιώτης στη γεωργιανή εθνοφρουρά. Αυτό είναι πολύ συγκινητικό, αλλά οι εθνοφρουρές δεν συμβιβάζονται πολύ καλά με τη δημοκρατία. Επιτιθέμενος στους μπολσεβίκους, ο Κάουτσκυ γράφει στο ίδιο φυλλάδιο: "Αν το προλεταριάτο ή ο προλεταριακός στρατός δεν κατέχει το μονοπώλιο των όπλων, μπορεί να κρατήσει την εξουσία σε μία αγροτική χώρα μόνο κερδίζοντας τη συμπάθεια της αγροτιάς" (σελ. 48). Αλλά τι είναι η εθνοφρουρά, αν όχι ένα μονοπώλιο των όπλων στα χέρια του μενσεβίκικου κόμματος; Είναι αλήθεια ότι παράλληλα με την εθνοφρουρά της μενσεβίκικης δικτατορίας εμφανίστηκε στη Γεωργία και ένας τακτικός στρατός βασισμένος στην υποχρεωτική θητεία. Αλλά η σημασία αυτού του στρατού ήταν σχεδόν μηδενική. Τη στιγμή της ανατροπής των μενσεβίκων, το Φλεβάρη-Μάρτη του 1921, ο εθνικός στρατός δεν πήρε σχεδόν καθόλου μέρος στις μάχες και, κατά γενικό κανόνα, είτε πέρναγε στην πλευρά των μπολσεβίκων, είτε παραδιδόταν χωρίς να πολεμήσει. Μήπως ο Κάουτσκυ έχει διαφορετικές πληροφορίες σε αυτό το ζήτημα; Ας τις αποκαλύψει. Αλλά πρώτα απ' όλα ας εξηγήσει, γιατί υπήρχε ανάγκη μιας προσεκτικά επανδρωμένης και καθαρά πραιτωριανής ένοπλης δύναμης αν η γεωργιανή "δημοκρατία" βασιζόταν στη συμπάθεια των εργαζόμενων μαζών; Πάνω σε αυτό ο Κάουτσκυ δε λέει κουβέντα. Ο Μακντόναλντ, όπως ξέρουμε, έχει κανόνα να "μη σπάει το κεφάλι του για να εμβαθύνει σε ζητήματα σχετικά με την επανάσταση", ειδικά αφού στη Μεγάλη Βρετανία έχει συνηθίσει στη θέα αντιδραστικών μισθοφορικών στρατευμάτων που προστατεύουν τη "δημοκρατία".

Κι' όμως, σε αυτό το μικρό ζήτημα των ένοπλων δυνάμεων του καθεστώτος, οι απολογητές της μενσεβίκικης δημοκρατίας παραμένουν σιωπηλοί. Όμως στα χέρια της εθνοφρουράς, ήταν πρακτικά συγκεντρωμένη όλη η εξουσία του κράτους. Χέρι-χέρι με το Ειδικό Απόσπασμα, μοίραζαν εκτελέσεις και συγγνώμες, συλλήψεις, πυροβολισμούς και εξορίες. Χωρίς να ρωτάνε το συντακτικό κουβεντομάγαζο, επέβαλλαν καταναγκαστική εργασία με δική τους απόφαση. Ο Φερδινάνδος Λασσάλ εξήγησε με μεγάλη διαύγεια ότι το κανόνι είναι το ουσιώδες τμήμα του κάθε συντάγματος. Πάνω από το γεωργιανό "σύνταγμα", όπως βλέπουμε, υψωνόταν μία εθνοφρουρά οπλισμένη μέχρι τα δόντια (κατά τον Κάουτσκυ 30.000[54] μενσεβίκοι), όχι μόνο με τα προγράμματα της Δεύτερης Διεθνούς, αλλά και με το πιο σοβαρό κομμάτι του συντάγματος, τα τουφέκια και τα κανόνια.

Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι στη Γεωργία υπήρχαν πάντα ξένα στρατεύματα, προσκεκλημένα από τους μενσεβίκους με ρητό σκοπό τη διατήρηση του καθεστώτος.

Οι υπηρεσίες πληροφοριών της Αντάντ, μαζί με αυτές του Ντενίκιν και του Βράγγελ και το μενσεβίκικο ειδικό απόσπασμα, δρούσαν από κοινού σε ένα πλατύ μέτωπο, πάντα έτοιμες να κάνουν τη χάρη της εθνοφρουράς ή των στρατευμάτων κατοχής στην "πάλη ενάντια στην αναρχία", εκπροσωπώντας έτσι το πιο προσεκτικά δουλεμένο κομμάτι του γεωργιανού "συντάγματος".

Κάτω από τις συνθήκες αυτές, το 82% της μενσεβίκικης πλειοψηφίας στην Συντακτική Συνέλευση ήταν απλά η κοινοβουλευτική αντανάκλαση του κανονιού της εθνοφρουράς, του Ειδικού Αποσπάσματος, τού βρετανικού εκστρατευτικού σώματος, και της φυλακής της Τυφλίδας. Τέτοια είναι τα μυστήρια της δημοκρατίας.

"Και τι έχετε να πείτε για τους εαυτούς σας;" ακούμε την οργισμένη απάντηση της κας Σνόουντεν.

Για τους εαυτούς μας μανδάμ; Πρώτ' απ' όλα, μανδάμ, συγκρίνοντας τον αριθμό των μηχανισμών με την έκταση της χώρας και το μέγεθος του πληθυσμού, τα μέσα που υιοθετήθηκαν από το γεωργιανό μενσεβικισμό υπερβαίνουν κατά πολλές φορές τον κυβερνητικό μηχανισμό των σοβιέτ. Αν ξέρετε τις τέσσερις πράξεις της αριθμητικής, μπορείτε εύκολα να πείσετε τον εαυτό σας γι' αυτό. Ύστερα, μανδάμ, ενάντια μας όλο αυτό το διάστημα ήταν παραταγμένος ολόκληρος ο καπιταλιστικός κόσμος, ενώ η Γεωργία έχαιρε της προστασίας των ίδιων νικηφόρων ιμπεριαλιστικών χωρών που πολεμούσαν εναντίον μας. Και τέλος, μανδάμ, και αυτό δεν είναι άνευ σημασίας, ποτέ και πουθενά δεν αρνηθήκαμε ότι το καθεστώς μας είναι καθεστώς ταξικής επαναστατικής δικτατορίας, και όχι μία δημοκρατία που στέκεται πάνω από τάξεις, και στηρίζεται μόνο στον εαυτό της για τη σταθερότητά της. Δεν είπαμε ψέματα σαν τους Γεωργιανούς μενσεβίκους και τους απολογητές τους. Είμαστε συνηθισμένοι να λέμε τα σύκα σύκα. Όταν αφαιρούμε τα πολιτικά δικαιώματα από την αστική τάξη και τους πολιτικούς της υπηρέτες, δεν καταφεύγουμε σε δημοκρατικές μεταμφιέσεις, δηλώνουμε ανοιχτά ότι επιβάλλουμε το επαναστατικό δίκαιο του νικηφόρου προλεταριάτου. Όταν πυροβολούμε τους εχθρούς μας, δεν λέμε ότι είναι οι Αιόλειες ’ρπες της δημοκρατίας που πάλλονται. Μία τίμια επαναστατική πολιτική, πάνω απ' όλα αποφεύγει να ρίχνει στάχτη στα μάτια των μαζών.

Σημειώσεις

[52]: Ένας Πρώσος στρατηγός του 1848, όχι ο γνωστότερος λευκός στρατηγός. (Λ.Τ.)

[53]: Από την ημερομηνία (9 Θερμιδώρ) της ανατροπής των Γιακομπίνων στη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση. (Λ.Τ.)

[54]: Ο αριθμός αυτός αποτελεί υπερβολή. Όπως πάντα, οι μενσεβίκοι δεν άφησαν να πάει χαμένη η ευκαιρία να δουλέψουν το σεβάσμιο στρατιώτη της εθνοφρουράς. (Λ.Τ.)