Ноаро:
По кризата којашто неодамна сме ја доживеале, а во која и сега живееме, треба да се обидеме низ оваа дискусија заедно да проанализираме што е заедничко а што специфично во студентските движења на разни земји што овдека ги презентираме, всушност на извесен број развиени земји во кои кризата често добивала разни облици било заради заразното влијание на еден пример, било заради подлабоките причини што ќе мораме да ги анализираме и да се обидеме да утврдиме дали сме, јас како што мислим, свидетели на една појава на мутација која опфаќа еден дел на средната класа — посебно интелигенцијата — во развиените земји и која како епидемија зафати цела низа земји. Тука веднаш се соочуваме со прилично голем број проблеми. Првиот проблем претставува околноста дека студентското движење не се појавило најпрвин во развиените земји и дека тоа не се јавува само во капиталистичките земји. Како што е истакнато во значајниот уводник на Монд, тоа најпрвин се јавува во Латинска Америка — политичко оспорување кое поаѓа од универзитетот првпат силно се открило во многубројните главни градови на латинскоамериканските земји, од една страна, а од друга страна во Прага, Варшава и денеска во Белград, покажува дека ова движење се јавува и во социјалистичките земји. Најпосле, очигледно е дека политичките режими во САД, во Латинска Америка и во социјалистичките земји се различни, па спрема тоа анализата што би водела сметка само за политичкиот режим и за општествените режими би била непотполна. Конечно, тоа може да претставува еден од најголемите проблеми по напорите што би можеле заедно да ги направиме со цел да го издвоиме она што им е заедничко на овие движења, доколку во мнозинството земји за кои пред малку зборувавме овие движења постигнале само ограничени резултати, во Франција студентското движење предизвика експлозија во буквална смисла на зборот, така што дневниот буржуаски весник Фигаро објави напис од Арон во кој овој социолог постави прашање: „Зошто студентскиот бунт ја затресе цела Франција од темелите кој во почетокот беше помалку опасен од бунтовите од ист тип во Беркли или во Колумбија, во Берлин или Бон, во Варшава или во Прага?” — веднаш дополнувајќи: „На ова прашање ќе бидат дадени различни одговори”. Во секој случај, според мое мислење, во центарот на нашата денешна дебата треба да бидат врските помеѓу студентското и работничкото движење, оправданоста за постоење или непостоење на одамна формираните структурирани работнички партии цврсто поврзани со масите, дури и тогаш ако таа поврзаност е ставена под прашалник, сето тоа би требало да ни овозможи пристап кон разгледувањето на овие интересни и сериозни проблеми. Би требало да се рече дека дотолку повеќе сме во центарот на актуелните настани што видовте дека ноќеска немирите до кои дошло во Париз овдека пак силно одекнуваат, дека никнале барикади и дека студентите тргнале во напад. Мислам дека би требало да се обидеме да ја структуираме оваа дебата, да се обидеме да размислуваме за она што е најопшто: младината, можеби студентите, местото и функцијата на студентите во денешното општество, ниту за миг не губејќи го од предвид фактот дека овдека имаме работа со земји коишто, од ова становиште гледано, прилично се различни. Очигледно треба да се подвлече интерференцијата на средствата за масовна комуникација — мислам на телевизијата и радиото — што на настаните им даваат публицитет што ги преминува локалните рамки, зашто, на крајот, пред малку рековме дека е наполно извесно дека движењето кое што кај нас од неодамна се појавило, радиото и телевизијата одиграа извонредна значајна улога и дека појавата на исти видови на борба на разни места не може поинаку да се објасни освен со фактот дека луѓето ја виделе таа борба или ги следеле настаните на радиото и телевизијата. Оваа констатација е точна кога станува збор за секоја земја одделно, особено во Италија. Дури се прашувам — тоа е проблем што овде ќе го поставам — дали, во крајна линија, големата политичка борба чии учесници и сведоци неодамна сме во Франција, нема политички реперкусии дури и во Италија. Се прашувам дали може да се оддели значајната политичка победа што Комунистичката партија на Италија ја однесе од движењето што неодамна ја стресе Франција. Не сакам да речам дека тука станува збор за непосредни реперкусии, тука пред сè се работи за потрес од таква силина така што некои можеа да се прашат дали силната матица што во еден период водеше кон реакционерни десничарски решенија и имобилизам, не доби супротна насока и дали тука немаме свртување што означува нов напредок на левицата, барем во Западна Европа.
Сињорини:
Јас ќе појдам од она што Ноаро пред малку го рече и извесната сличност која, навистина, постои помеѓу неодамнешните настани во Франција и во Италија. Сега дури располагаме и со бројки и можам да речам дека тие навистина се симптоматични. Речено е, а тоа е чист анегдотски податок, дека во Франција штрајкувале десет милиони работници. Во Италија италијанската левица, поточно Комунистичката партија и нејзините сојузници, добиле десет милиони гласови. Очигледно, повторувам, во прашање e случаен анегдотски податок, всушност проблемот што се поставува пред овие бројки се содржи во тоа како да се координира, како да се насочува и води политичката борба на толку знајниот дел на едно мислење што, по извесна мерка се развило, или пак масата жители која така очигледно ја манифестирала својата расположба, како што бил случајот во Франција или во Италија. Мислам дека тука имаме еден навистина нов факт, еден нов тон на ситуацијата во политичкиот и граѓански живот во високоразвиените индустриски земји. Сето тоа претставува, ако сакате, антиципирање на она што Грамши го нарекол нов историски блок. Тоа, според мое мислење, значи дека живееме во периодот во кој значајните делови на средната класа — интелектуалци, техничари и нужно самите студенти кои минуваат низ Универзитетот пред да влезат во процесот на производство, поточно пред да се најдат меѓу работниците — станале сосема нова класа и, не ми замерувајте заради овој приближен термин, некаков вид наемничка класа, класа на наемници.
Оваа класа, очигледно, има одлики што ја прават да биде прилично слична на работничката класа во најортодоксната и најтрадиционалната смисла на тој збор, и нешто повеќе. Оваа квалитативна разлика природно произлегува од квалитативната разлика за која пред малку стануваше збор, т. е. во мигот во кој очигледно станала помасовна потребата, па дури и нијансите на овој блок станале поразлични. Според мое мислење, движењето кое тогаш станало толку значајно бара нова формација, нова структура, нова концепција за начинот на водење борби, ако сакате дури и на синдикален план; впрочем во синдикалните конфедерации, било во Франција, било во Италија, ваквата нова ориентација, стопувањето на импулсите што доаѓаат од базата, прилично е присутна и донекаде веќе претставува готова работа. Меѓутоа, како што пред малку реков, наоѓаме дека на политичкиот план имаме уште само антиципации, т.е. почнуваме да согледуваме дека внатре, во таа по број значајна маса, извесните традиционални сфаќања, извесните сфаќања на политичките организации за кои комунистичките, марксистичките партии извесно време се држале, да речам, од мигот кога се формирани, треба повторно да се разгледаат во светлина адекватна на времето во кое живееме, особено на силата според бројот и квалитетот на движењето во кое овие партии треба да живеат и делуваат. Кога се зборува за новиот историски блок, сосема природно се мисли на можноста за постоење на повеќе центри на политички организации меѓу кои треба да бидат воспоставени извесни врски, но кои некој треба да ги води. Не би сакал подолго да дискутирам за водечката улога, за тоа што таа значи, само мислам дека тоа, во крајна линија, претставува основен проблем. Студентското движење покажа денес дека во овој контекст формулата на движењето треба да претставува оспорување, нови формули за политичкиот развиток и организирање; какви тие треба да бидат, каква треба да биде нивната насоченост, за сето тоа ќе можеме покасно да расправаме.
Бадија:
Сакав да речам, ми се чини, дека во сегашната ситуација она што Сињорини пред малку го рече важи за Франција и Италија. Меѓутоа, дека денес во развитокот на ова движење согледуваме различни етапи и дека во него постојат национални особености кои меѓусебно се мошне различни. Мислам на Германија, на пример. Во Германија не дошло до длабоки и широки поврзувања на борбата што студентите ја водат со борбата што ја водат работниците. 3ошто? Дали причината за тоа лежи во положбата и организацијата на германската работничка класа во чија практика и навики во последно време не биле присутни големи борби? Дали причините треба да се бараат во далечното минато? Дали тоа не е последица на околности што Социјал-демократската партија на Германија мошне доцна се поврзала со интелигенцијата? До 1918 година, на пример, меѓу социјал-демократите не бил ниту еден професор од Универзитетот. Универзитетот за социјал-демократите бил затворен. Ако се вратиме назад во 1848 година чинам дека во Франција постоеле цела низа идеолози, социјалисти, социјалисти-утописти кои што извршиле значајно влијание врз целото работничко движење и кои, без сомневање, влијаеле и на младината. Овие факти ги наведувам само затоа за да укажам дека тука, како што мене ми се чини, постојат две различни работи. Тука, навистина, имаме различен историски развиток и различна интелектуална традиција, па се прашувам во колкава мера тоа придонело, или, подобро речено, во колкава мера тоа не го објаснува фактот дека студентскиот „детонатор” — да употребам збор кој сега е во мода — во Западна Германија предизвикал мошне ограничени последици, дека всушност не предизвикал експлозија, дека студентите останале релативно осамени, додека во Франција овој „детонатор” на крајот предизвикал експлозија.
Андре Жисел Брешт:
Положбата на марксизмот во работничкото движење претставува друго начело врз основа на кое можеме да ги разликуваме движењата што се јавија во разни земји. Постојат земји во кои марксизам и нема или во кои тој е мошне слабо распространет, како што е случајот во САД, постојат земји ве кои тој бил задавен по триесетгодишна присутност, како што е случајот со Шпанија, или по скоро дваесетгодишно присуство, што се случи во Западна Германија, во која тој сега повторно се јавува во форми што се понекогаш академски, понекогаш мошне нејасни, со голем број разни тенденции и исто така во еден период на историјата кој — мислам дека треба да се истакне кога станува збор за тоа дека студентите единствен излез гледаат во работничката класа и во социјализмот — претставува период од историјата во кој во светот веќе не постои само еден образец на социјализмот, туку неколку. 3аради овие околности овој проблем станува мошне тежок и историски миг во кој извесните обрасци биле подложени на подлабока, површна и исцрпна, или на делумна критика — мислам на источноевропските социјалистички земји — се покажал на многуте припадници на средните класи во западните земји како период во кој еден систем претрпел барем делумен неуспех, особено кога станува збор за сликата на човекот и стилот на животот што во тие режими биле создадени или не биле создадени. Како реакциите на студентите не ја одредуваат нивната положба во еден систем на производство, туку пред сè нивното теоретско согледување на стварноста, за нив исклучително значење имаат вредностите, биолошкиот, дури и моралниот вид на самиот живот, положбата на човекот во општеството. Нивниот бунт против капитализмот го следеше и бунтот против институционализираниот социјализам кој денес постои во многу земји и, се разбира, тие им даваа предност на новите обрасци на социјализмот, сличен на оној во Куба, да не зборуваме за кинеската културна револуција од која се преземени далеку повеќе разни формули и стереотипи отколку ситуацијата којашто, очигледно, не можела да се пренесе во нашето развиено индустриско општество.
Пјер Мартен:
Јас би сакал да изнесам две или три напомени. Првата напомена се однесува до еден факт кој, чинам, е извонредно важен: станува збор за тоа дека во Франција студентското движење не останало затворено во своите рамки, што е, мене ми се чини, мошне специфично за него. За тоа постојат неколку причини: интервенцијата на полицијата навистина помогнала на студентските настојувања да се надоврзат и барањата на работничката класа, кои авторитативниот режим ги уништил и потиснал. Откако ќе се изврши подлабока анализа, чинам, се доаѓа до заклучок дека извесен број студенти успеале однапред да ја согледаат улогата што тие подоцна ќе ја имаат во процесот на производството. Уште една поважна околност, би рекол, е таа што во самиот начин на искажување студентското движење направило обид да изнајде форми што ќе излезат од рамките на светот на студентите. Тоа за мене значи, на пример, дека потполниот неуспех на УНЕФ не е случаен, поточно, ми се чини, дека станува збор за една извонредна значајна појава доколку разни групи што се претставуваат како политички групи — т. е. она што избива на површина на движењето и кое, се наречува „левичарско” — навистина успеваат зад себе да повлечат луѓе, да повлечат зад себе голем број студенти.
Ако ја анализираме оваа појава, доаѓаме до заклучок дека таа се јавува со почнувањето на војната во Виетнам, а тоа за мене воопшто не е случајно. Всушност, пошироко гледано, таа се јавува во времето на победите и поразите на движењето за национално ослободување. Глобално гледано, може да се рече дека сега се одигрува една значајна промена, макаршто добар дел од студентите заостанува зад оние најзначајни елементи меѓу нив. Поточно речено, сведоци сме на промена која прво се јавува меѓу младите, и која потоа ги опфатила кадрите од постара возраст, сеедно дали станува збор за Универзитетот или дури за службениците, било за луѓе коишто, да речеме, како кадрите од буржуаско потекло што работат во производството, веќе се опфатени со една револуционерна расположба. Со други зборови, тие луѓе коишто веќе работат во производството, или во него ќе влезат врз основа на професионалното определување низ своите студии, тие луѓе се повистински и во основа ги оспоруваат постоечките структури, ги оспоруваат повикувајќи се до некаде на искуствата на движењето за национално ослободување. Тоа е првата констатација и ми се чини значајна дотолкy повеќе што навистина станува збор за едно револуционерно чувство, во кое има и многу нејасни нешта, но исто така и позитивно, и дека навистина сме биле свидетели на очајнички обиди, не на извесен број групи туку голем број студенти тоа револуционерно чувство да го поврзат со борбата на работниците. Сега би сакал да формулирам друга констатација што ми се чини е поважна: таа се однесува за големиот расчекор помеѓу она што се случило во САД, она што се случило во Германија и она што се случило во Франција. Обидот на студентското движење својата борба да ја поврзат со борбата на работниците не дал плод во Германија и САД. Во Франција овој обид непосредно не успеал, меѓутоа не може да се одрече дека борбата на работниците се разгорила, т. е. дека десет милиони работници стапиле во штрајк. Она што можело да се чини утопија, поточно верување дека студентската борба да се придружи кон борбата на работниците и да ѝ користи, во извесна смисла станало реалност, морам да додадам реалност која понекогаш за многуте меѓу нив била скршена, распарчувана. Ми се чини дека овдека се соочуваме со најзначајниот проблем: од една страна историска шанса е во Франција и Италија да постојат активни работнички организации со длабоки корени во масите, а од друга страна историска шанса претставува таа огромна промена на почетоците што денес ги наоѓаме во студентското движење, всушност елементарно и уште неформулирано освестување — на кого извесни видови делуваат одбојно — на извонредно широките слоеви кои работничкото движење сака да ги придобие. Според тоа, би требало точно да констатираме: зошто, навистина, не дошло до поврзување помеѓу оваа студентска борба, која уште веднаш привлекла и знатен број припадници на средната и ситната буржуазија, и борбата на работниците. За тоа, се разбира, има повеќе причини: тоа го спречи активноста на извесен број групи што и едните и другите ги разубедуваа од тоа поврзување итн., меѓутоа ова објаснување не ја опфаќа оваа појава како целина и се однесува само на неговите периферни видови. Се чини дека треба да се бараат подлабоки причини, и тоа токму во традициите на француското работничко движење и, уште пошироко, во еден вид еластичност во теоретските прашања каква што од пред извесно време ја здобија работничките движења во капиталистичките земји. Таа еластичност значи дека на политички план се зборувало — тоа беше сосема исправно, зашто сета стратегија на француското работничко движење, на пример, се засновуваше на тоа — за потребите за поврзување со оние кои во процесот на производството беа сè повеќе експлоатирани и кои стануваа сè поблиски на работничката класа. Но ова можеби било поставувано на нивото на политичката практика и бидејќи не биле достатно анализирани нејзините теоретски поставки, појавата и продирот на новите слоеви тие нè изненадија како со својата масовност така и, што е уште почудно, со некои видови за кои требало да бидеме наполно подготвени. Често негативно сме реагирале на работи кои, без сомневање, биле исклучително позитивни, на пример, на утопизмот, кој сме го оквалификувале како негативна идеологија. На крајот, марксизмот на своите почетоци пушти корен на почвата што ја подготвил утопизмот. Извесно е дека со оглед на ситуацијата во земјата како што е Франција, поточно со оглед на нивото на развитокот на производните сили дури и на односите во производството, ова повторно оживување на утопизмот не претставува само израз на буржоаската и ситнобуржоаската идеологија и на револуционерните чувства, т. е. на незрелост, туку е поврзано со многу суштествени прашања. Ако е точно дека основните белези на социјализмот се нешто што е барано и добро познато, точно е и тоа дека многуте погледи за социјализмот, во земја каква е нашата, нешто што допрва треба да се формулира и гради. Сево ова идеолошко и теоретско вриење што сега е приметно во студентското движење и во поголемиот дел од ситната буржоазија, за нас претставува нешто мошне значително. Чинам тука се во прашање два основни проблеми: проблемот за вистинското поврзување на работничкото движење и интелектуалците и, уште пошироко гледано, проблемот за поврзување на политичката практика на работничкото движење и неговата теоретска практика.
Ноаро:
Ако сте согласни, сакам да предложам да дискутираме за извесен број тези, да би можеле дискусијата да ја направиме понепосредна и похомогена, зашто досега зборувавме за разни работи. Прво, без спорење мислам дека е во прашање движење што не е само студентско и кое зафатило голем број — макаршто е различно, зависно од тоа за која земја се однесува — интелектуалци, со еден збор интелигенцијата. Друго, во прашање е и движење непосредно поврзано со научниот и техничкиот напредок на нашата епоха, пред сè, на најповршно ниво низ средствата за масовна комуникација, телевизијата, радиото итн. Денеска светот претставува една целина, сега сите реагираат на сè. Мартен пред малку зборуваше за движењата за национално ослободување; јасно е дека методите, средствата и начините на борбите во Виетнамската војна, методите на САД, јапонското оп-оп-оп, итн. се присутни кај нас како никогаш досега и доколку не беше телевизијата студентското движење кај нас никогаш не ќе се појавеше во облиците во какви денеска се јавува. Би додал уште и тоа дека едниот од длабоките причини за ова движење е и околноста што усовршувањето на науката и техниката повторно го поставиле прашањето за местото на интелигенцијата во модерното општество. Мислам дека интелектуалците, во поширока смисла на тој збор, кадровите и техничарите, се пролетеризираат, кое што Гароди го беше истакнал во еден свој текст. Работничката класа настојуваше да ги опфати сите луѓе што се во наемен однос, т. е. од работничката класа ограничена во старото значење со мануелните работници, преоѓаме на работничка класа што покажува настојување да ги опфати сите луѓе што се во наемен однос, и ми се чини дека е тоа мошне, мошне важно; во таа работничка класа кадрите и интелектуалците, во пошироко значење на тој збор — интелигенцијата, добиваат пред сè нови општествени димензии заради својата бројност, својата сериозност итн., тие заземаат ново место затоа што науката и техниката добиваат наполно нова улога, а од друга страна, затоа што содржината и улогата на функцијата за раководење веќе не е онаква каква што била во времето кога рударскиот инженер бил Господин инженер, куче-вардач на сопственикот на рудникот итн. Трето, пак во врека со овој напредок на техниката, пред себе имаме една во историјата посебна генерација, што Гароди го истакнува, па мислам дека е тоа важно да се истакне. Тоа е првата генерација — современик на телевизијата која се јавува на нивото на општествениот живот, тоа се луѓе кои денес имаат дваесет, или да речеме, помеѓу петнаесет и дваесет години. И пред десет години луѓето имаа телевизори, меѓутоа таквите не беа милиони. Од друга страна, Гароди и тоа го подвлекува, тоа е прва генерација — современик на атомската енергија, електрониката и на сè она што го посакуваме како напредок на техниката. Тоа е од неизмерно голема важност! Промените што се одиграа имаат пресудно значење. На политичкиот план пак, тоа е прва генерација што пораснала по сталинизмот, па мислам дека и тоа е важно. Третата теза е дека бунтот на интелигенцијата е поврзан со сите видови на напредокот на науката и техниката, но, како што пред малку реков, тоа не е случај само во развиените земји. Се прашувам, на крајот, извесните видови на овој проблем нас не нè водат кон погрешни заклучоци: во неразвиените земји оваа појава е приметна во големите градови, всушност онаму каде што напредокот на науката и техниката најповеќе се манифестира по доаѓањето од развиените земји и на домашната почва се зацврстил итн... во големите и модерни градови или најпосле во градовите на Латинска Америка, и тоа во една средина која и самата на друг начин го трпи влијанието на телевизијата и напредокот на науката и техниката. Некој ќе забележи дека тоа се случува и во социјалистичките земји. Тоа е веќе речено и подвлечено. Петто прашање е зошто во ова движење се јавуваат толку предмарксистички ставови? Пред малку стануваше збор за утопизмот, а би можело да се зборува за нешто народно. Очигледно е дека народњаштвото е мошне силно: најпосле се оди во народот (како што руските народњаци оделе меѓу селаните), меѓу работниците, во придружба со наивноста и политичките намери, но овдека не зборувам за групите, туку за луѓето кои се свртуваат кон митската, идеализирана работничка класа, кон работничката класа — џинот итн. Би можело да се зборува за анархизмот и бланкизмот, најпосле за нив и стануваше збор, тоа е очигледно. Јас мислам дека тука можеме да најдеме најразлични причини, пред сè, кога станува збор за новите средини придобиени за идејата на социјализмот и идејата на револуција коишто мораат да се здобијат со свое сопствено искуство; би можеле да подвлечеме недостатоци и слабости на марксизмот. Имено, точно е дека заради цела низа историски причини марксизмот не дал потребни анализи и дека, од овој став гледано, створил впечаток дека не е во состојба да пружи објаснување и анализи што се неопходни за разбирање на бунтот кој се развива. Од друга страна, влијанието на сталинизмот тука сè уште силно се чувствува, зашто сè уште е тешко да се посочи каде се моделите за општествата какви што се во нашите земји. Моделот на нашите општества, во најмала рака, се оспорени и ние мораме да створиме уште еден модел. Според тоа, ни најмалку не е чудно што трагаме по такво општество — таков модел. Би можела да се спомене и неизбежната привлечност што секоја новина ја има. Меѓутоа, во исто време согледуваме и извесно враќање кон изворите на марксизмот и убеден сум дека заинтересираноста за сè она што му претходело на марксизмот и за сè она од кое тој произлегол во врска со оспорувањето на сегашните негови облици, неговото извесно фосилизирање итн. Па сепак, во прашање е, веројатно, и привлечноста на новините; како овој бунт се развива во земјите во кои марксизмот нема продрено, пред сè, мислам на САД или на Јапонија и некои други земји, и откако телевизијата ни ги покажа тие нови видови на борбата, не изненадува толку многу што во нашите стари земји и младината и постарите генерации ги откриле најразличните облици на борбата и бунтот. Најпосле, ова е моја шеста теза — мислам дека Франција и Италија во овој час, како што тоа пред малку го рече Мартен, имаат историска шанса, и тоа историска шанса од значење за целиот свет, зашто со своите бројни причини кои треба да се анализираат, нашите земји во кои работничкото движење се структуирало и развило наспроти сите слабости, сите склерози, успеало да створи работничко движење со длабоки корени кое е во состојба да ги надмине слабостите во кои во минатото запаѓало, да ги надмине своите падови а потем да пружи перспектива на студентскиот бунт и бунтот на интелектуалците, всушност да ги водат кон социјализам. Јас на нашата исклучителна одговорност ѝ придавам најголема важност во таа смисла што ние пред себе имаме една генерација која верува во социјализмот, додека ние ѝ припаѓаме на генерацијата којашто израснала веднаш по последната војна — некој пред малку рече „татковци — на оние луѓе што на крајот ќе поверуваат дека никогаш нема да успееме да изградиме социјализам. А сталинизмот за нас претставуваше мошне силен удар од кој, најпосле, се освестивме. Овдека сме соочени со луѓе што не се сомневаат во тоа дека по една, две, три години, дури и ако е тоа утопија, ќе може да се изгради социјалистичко општество. Тоа претставува голема шанса. И ако тогаш мислиме на примерот што би можеле да им го дадеме на земјите како што се САД или Германија, во кои работничкото движење се заглибило, парализирало и потоа во вистинската смисла на зборот се затворило во потрошувачко општество, мислам дека можеме и треба да речеме, и тоа во смислата на оваа борба, во смислата на овој дијалог, дека треба со сите сили да се бориме оваа историска шанса да биде искористена.
Андре Жисел-Брешт:
Би сакал своето излагање да го почнам со свртување кон историската шанса што ја имаат земјите како што се Франција и Италија. Секако не е случајно тоа што студентското движење тука се свело да исполни една празнина, празнина која станала од причина што не е остварена социјалистичката алтернатива, која во 3ападна Германија исчезнала со формирањето на Големата коалиција, којашто се чинеше дека исчезнува и во Италија со формирањето на коалицијата на левиот центар. Сепак, разлики постојат, зашто во Италија постои силна комунистичка партија, додека во 3ападна Германија Комунистичката партија е забранета а социјал-демократијата званично веќе не претставува алтернатива во политиката на буржоазијата. Со тоа можат да се објаснат извесните форми што студентското движење во Германија ги добило. Студентското движење трагаше по еден друг пат и го најде во патот што го следеше движењата за национално ослободување. Тогаш германската студентска младина станала свесна за фактот дека 3ападна Германија е најамериканизираната земја во Европа, дека, според тоа, сè се наоѓа во една вреќа и дека е во прашање цела една цивилизација. Затоа, се чини, се јавиле мошне примитивни форми на марксизмот кои на движењата за национално ослободување, нарочно за борбата на виетнамскиот народ, послужиле како рецепт. Кај Дучке или кај неговиот учител Маркузе, на пример, наоѓаме идеја дека виталниот интерес на Виетнамците е да се борат против американскиот империјализам, додека работничката класа на Западна Европа има само посреден интерес да се ослободи од власта на монополите и воопшто од империјализмот. Ваквиот став има за претпоставка уверување дека револуционерност постои само во најсиромашните средини, дури и народи, и дека оние што постигнале извесен животен стандард и извесен ниво на интелектуален развиток автоматски мораат да го загубат. Меѓутоа, припадниците на студентското движење, кои што ваму дојдоа во времето на бурните денови кои сме ги доживеале, сепак догледаа дека не можат да останат осамени. Студентското движење во 3ападна Германија се судри со силно непријателство меѓу жителите, додека во Франција, барем во првата фаза, која сè уште не е завршена, бил опкружен со симпатија од големото мнозинство на народот. Според тоа, западногерманското студентско движење морало да побара сојузници и Маркузеовата теорија, која теорија ги синтетизирала сите компоненти од новата револуционерна теорија, морала да биде извитоперувана и морало да дојде до отстапување од неа. Во земјите каква што е Западна Германија, студентите настојуваа да дојдат во допир со работничката класа, се обидуваа да влијаат врз социјал-демократската партија, на нејзиното лево крило, што не е во согласност со Маркузеовата шема, зашто според мислењето на Маркузе постојат само две средини кои сочувале револуционерност и желбата за квалитативно а не само квантитативно менување на општествените односи, тоа се: од една страна, интелектуалците и, од друга страна, оние што не ги уживаат благодетите на потрошувачкото општество — незапослените или црнците итн. Пред малку стануваше збор за извонредно силното влијание на војната во Виетнам. Мислам дека со тоа можат да се објаснат извесните ситнобуржоаски форми во студентското движење и тоа посредно со она што би го нарекле нечиста совест која се раѓа од сознанието на една класа или систем во кој доминира една класа што ја води или подржува војната во Виетнам. Таа нечиста совест никогаш не била раздвижувачка сила во работничкото движење; скоро исклучиво таа се јавува меѓу припадниците на буржоазијата или ситната буржоазија, како и чувството за страотното расипување на енергијата и работните сили во војната, во империјалистичката војна која заради воениот буџет во голема мерка оневозможува задоволување на општествените потреби. Во Западна Германија дојде до американизација на опозиционото движење и мислам дека Западна Германија по тоа се разликува од нашата земја. Многумина имаат речено дека Западна Германија има увезено од САД не само нивните владеачки структури туку, исто така, и нивните опозициони структури чијашто политика многу повеќе го вдахновува движењето за граѓански права отколку работничкото движење. Исто така постојат и врски што се последица на мошне цврстата припадност на еден исти систем, а исто така и скоро идентичната положба во односите на владеачката класа и сличниот однос на силите.
Сињорини:
Мислам дека во досегашната дискусија прагматички се искажавме, затоа пак ефикасно сме ги подвлекле извесните квалитативни разлики кои постојат меѓу разните студентски движења во разни земји. Ако ми дозволите јас би додал уште с е д м а т е з а, таа прочуена теза што недостига во експозето на Ноаро: да разгледаме малку поодблиску кои карактеристики, обопштено речено, ги условуваат студентските движења во разни земји. Пред сè, постои една програма што има чиста студентска карактеристика. Таа во почетокот служи, како што овдека веќе беше речено, како „детонатор” што предизвикува извесно одречување. Тоа е, очигледно, прилично неиздиференцирана и може мошне брзо да нè одведе во некој корпоративизам доколку не постои еден контекст и сила што се во состојба да ги канализираат студентските сили и овозможат да се развијат, да ги условуваат на еден друг план. Во овој контекст се јавува проблемот на ауторитативноста, мандарин итн. Сето тоа се сведува кон eдна од Ноароовите тези за исклучителноста на генерацијата. Потоа, очигледно е дека постојат и реперкусиите на системот, всушност мислам на погрешен начин се поставува прашањето кога се вели: „треба да се види како студентското движење може својата револуционерна — експлозивна улога да ја ижектира во општеството во кое живее”. Мислам дека треба да се анализира спротивната состојба: како општеството во кое живеат студентите може да го асимилира студентското движење и да направи ред меѓу неговите сили, оние сили и тенденции кои понекогаш се различни, хаотични итн. али на кои треба да им се овозможи водење на едно движење што се наоѓа во општеството, уште подобро речено, во работничката класа. Третиот факт претставува, очигледно, одот на историјата, поточно созревањето, во глобални размери, на една историска ситуација, и тоа низ одразот, низ призмата на војната во Виетнам, што е мошне важно, зашто тоа претставува извитоперен и огромно зголемен одраз на последните, крајни консеквенци на извесна формула, дури посебен начин на производството. Постои непосредна врска меѓу она што сега се случува, помеѓу напалмот и едно потрошувачко општество. Се чини дека е малку парадоксално ова што сега го реков, па сепак тој одраз постои и сите можеле да го видат во војната во Виетнам, во она освестување до кое дојде благодарејќи на таа војна, во оспорувањето што станало и кое тргнало по разни патишта. Какви поуки сега би можеле да извлечеме од оспорувањето што се јавило во студентската средина и кое треба да биде асимилирано низ раководењето коешто работничката класа ќе го воспостави над движењето на оспорувања што се развива? Јас мислам дека тука, пред сè, треба повеќе да се сврти вниманието врз самите противречности што се јавуваат во високоразвиеното општество од западен тип, капиталистичкиот тип. Да би дал една идеја за она што мислам, ќе се задржам врз начинот на кој се јавува јазот помеѓу Универзитетот онаков каков што е и општеството во кое тој живее и за кое ќе изградува кадри. Денес гледаме, што е карактеристично за Италија, а мислам (не сум наполно сигурен) и за Франција, дека едно високо развиено општество не сака да ја плати цената за задоволување на своите потреби. Другата противречност, а мислам дека уште многу други да ги наведам, се содржи во тоа што општеството, од една страна, бара луѓе кои би биле некаков вид типизирани тркалца во производството, во една производна лента, додека, од друга страна, за неговиот технички напредок му се потребни истражувачи и техничари кои се во состојба да излезат од тесните рамки на специфична област во која мораат да работат заради внатрешните потреби на индустриската организација. Ете, презентирав само неколку примери. Сепак мислам дека барем еден од нужните барања, што извираат од студентското движење на оспорување и од потребата работничката класа да го преземе раководењето над една класа на стручњаци во наемен однос, се содржи пред сè во тоа да се откријат тие внатрешни противречности, зашто на таков начин би се здобиле со некаков вид на темел и фон врз основа на кои би можело да се даде попродлабочена анализа на целото ова движење.
Забелешки
[*] Преземено од Радио Белград, емисија на III програма, 2. VII. 1968 г.