Rudolf Boehm
Aan het einde van een tijdperk
Hoofdstuk 35


Over links en rechts

Links en rechts, the new left en la nouvelle droite – de fronten zijn ‘opnieuw’ in beweging gekomen. De verwarring is groot. Ze is aan de linkerzijde nog groter dan aan de rechterzijde. Daardoor werkt ze in het voordeel van de rechterzijde.

Vroeger betekende links progressief, vooruitstrevend, en rechts stond voor conservatief en behoudsgezind. Zeker bestond toen reeds de vraag in welke richting de vooruitgang eigenlijk moest gaan om niet enkel veranderingen, maar ook verbeteringen in het lot van de mensen teweeg te brengen. Maar inmiddels hebben we geleerd, door Hegel enerzijds en door Darwin anderzijds, het ‘bestaande’ zelf niet langer te begrijpen als een onveranderlijke ‘statische’ Natuur, maar als een voortschrijdende ‘dynamische’ Ontwikkeling. Meteen kon de eigenlijk conservatief ingestelde, indien hij opkwam voor het behoud van het ‘bestaande’, en indien dit niets anders was dan een voortschrijdende evolutie, zich als de eigenlijk progressieve voordoen; en de progressief ingestelde kon, indien hij zich verzette tegen de dominerende tendens van de algemene ontwikkeling, als een conservatief of zelfs een reactionair worden beschouwd.

De objectieve vooruitgang die zich in de Moderne Tijden heeft doorgezet en die de huidige conservatieven willen behouden en voortzetten, is de vooruitgang van wetenschap, technologie en kapitalisme. Een linkerzijde die niet bereid is zich neer te leggen bij de huidige en toekomstige resultaten van deze ontwikkeling, kan dan vanuit rechts of nieuw rechts beschreven worden als een ‘contrarevolutie tegen de rede’. Het fascisme daarentegen, meer bepaald het Duitse nationaalsocialisme, dat niets anders wilde dan ook de mensen onderwerpen aan de brutale wetten van Darwins evolutieleer, kon ingang vinden als een ‘conservatieve revolutie’. Iets dergelijks dreigt opnieuw de kop op te steken in het anti-egalitarisme van de nouvelle droite in Frankrijk.

Maar het ergste is dat zelfs het marxisme in een twijfelachtig daglicht is komen te staan. Niet alleen zijn er de linksen van groen-alternatieve pluimage die zich verzetten tegen het verdere verloop van de wetenschappelijk-technologisch-kapitalistische vooruitgang, en die daarom zoals gezegd als conservatieven kunnen geïnterpreteerd worden, en dat gedeeltelijk en/of in zekere zin ook zijn. Marx en Engels zélf sympathiseerden met het ontwikkelingsdenken van Hegel en Darwin, en ze meenden eigenlijk dat het socialisme gewoon, volgens ontwikkelingswetten, in de verlenging lag van de vooruitgang van wetenschap, technologie én kapitalisme. Waren zij, die enkel een evolutie wilden bevorderen, die zij, in haar geheel gezien, als progressief beschouwden, dan ook niet conservatief? Was niet daarom ook in hun ogen het ‘utopisch socialisme’, dat zij bijna nog harder bestreden dan de theoretici van het kapitalisme, een ‘contrarevolutie tegen de rede’? Recent zijn tegen die ‘meester-denkers’ dan ook de Franse nouveaux philosophes opgetreden, meestal afkomstig uit het gauchisme van 1968. In feite hebben ze ‘nieuw rechts’ klaarblijkelijk in de kaart gespeeld.

Ten slotte moeten we toegeven dat de begrippen (?) ‘links’ en ‘rechts’ nooit veel waard zijn geweest, en ook de inhoud van de meer ‘inhoudelijke’ benamingen ‘progressief’ en ‘conservatief’ is eigenlijk nooit erg duidelijk geweest. Nochtans voelen we nog steeds instinctmatig aan waar – soms onder het mom van ‘progressieven’ – de rechtsen zitten, en waar – soms optredend als ‘conservatieven’ – de linksen. Eigenlijk gaat het er nog steeds om duidelijk te begrijpen wat we moeten behouden, bewaren, verdedigen, redden, en wat we moeten veranderen, in wélke richting we moeten vooruitgaan om werkelijk de mensen te dienen. Ik meen dat het werk van Marx en Engels ons, ondanks alles, ergens de goede richting heeft gewezen. Een evangelie, een goddelijke openbaring kon het niet zijn. Het blijft geen enkele generatie bespaard verder te moeten werken, ook op het intellectuele vlak. Indien dat werk ‘conservatief’ moet zijn, omdat het moet blijven uitgaan van Marx en Engels, en indien het tegelijk ‘progressief’ moet zijn, dat wil zeggen verder gaan dan zij, in de goede richting, dan kunnen we niet anders dan Marx en Engels bekritiseren – vanuit links.