Productieproces
= de strijd die de mens voert met/tegen de natuur om zijn leven te organiseren. Dit gebeurt door zijn arbeid, door de arbeidsmiddelen en goederen.
a) arbeidsgoederen = het materiaal dat in de natuur voorhanden is (vb. water, lucht, ertsen);
b) arbeidsmiddelen = de technieken om de arbeidsgoederen te bewerken (vb. machines, gebouwen);
c) arbeid = de organisatie en verdeling van de opdrachten om de arbeidsgoederen met de arbeidsmiddelen te bewerken (-> arbeid – waarde).Deze drie elementen noemen wij de productieve krachten van de maatschappij. Ze bepalen in elke samenleving de productieverhoudingen en de productiewijze.
PRODUCTIEVERHOUDINGEN = de verhoudingen die bepaald worden door de rol der mensen in het productieproces. M.a.w. hoe staan de mensen tegenover elkaar bij de arbeid, bij het bezit en de verdeling der arbeidsmiddelen en -goederen? Deze verhoudingen bepalen de grondindeling van elke maatschappij (= infrastructuur). In het kapitalisme treden de sociale klassen op de voorgrond: er is een fundamentele tegenstelling tussen de arbeidende en de bezittende klasse (= klassenstrijd).
In de socialistische samenleving verdwijnt deze fundamentele tegenstelling (= klasseloze maatschappij). Uit de maatschappelijke onderbouw ontstaan allerlei afgeleide sociale verschijnselen, zoals recht, godsdienst, moraal (= superstructuur; -> ook fetisjisme, ideologie).
PRODUCTIEWIJZEN = de manier waarop de productieve krachten zich ontwikkelen - en bijgevolg de maatschappelijke onderbouw bepalen.
K. Marx onderscheidde volgende productiewijzen:
- primitief communisme = gemeenschapsbezit binnen de stam;
- patriarchaal systeem = familiebezit, met een zekere arbeidsindeling (onder het gezag van de patriarch of familievader);
- slavendom = doorgedreven arbeidsverdeling tussen heren en slaven; bestendiging van het privébezit door de erfelijkheid;
- feodale economie = een klasse van militairen buit een massa lijfeigenen uit, die aan een bepaald grondbezit gebonden zijn;
- de kapitalistische maatschappij (-> kapitalisme);
- de socialistische maatschappij (in wording; -> economische wetten, socialisme).MWBEL